Shanghanlun - Traktat o "Uderzeniach Zimna"

AUTOR I KOMENTARZE

Shanghanlun (traktat o "Uderzeniach Zimna") napisany na początku III wieku jest dla farmakoterapii chińskiej tym, czym Neijing dla teorii medycznej i akupunktury. Każdy student medycyny chińskiej musi znać to dzieło, a od początku VII wieku jego znajomość była obowiązkowa, gdy przystępowało się do egzaminów medycznych.

Aż do niedawnego odkrycia w grobie Mawangdui, niedaleko Changsha, rękopisów medycznych, w tym rękodzieła zatytułowanego 52 recepty, Shanghanlun był najstarszym zbiorem receptur medycznych. Dwie trzecie przedstawianych w nim receptur znajduje się również w 52 receptach pokazując, że Shanghanlun jest tylko kontynuacją dobrze ukonstytuowanej tradycji farmakologicznej. Opisany w nim stan medycyny jest dużo bardziej wyszukany zarówno jeśli chodzi o patologię, jak i o sposób przygotowywania i przyjmowania lekarstw.

Nawet jeśli Shanghanlun jest jednym z najbardziej komentowanych w Chinach dzieł, jest również bardzo ważny dla farmakologii japońskiej. W dniach 14 i 15 października 1981odbył się chińsko-japoński kongres na ten temat.

Księga składa się z punktów, których kolejność i zawartość mogła zostać zmieniona. Miejscami wydaje się niejasna lub sprzeczna, co stało się podstawą do zróżnicowanej interpretacji wielu komentatorów.

Większość opisanych porad używana jest do dziś, a ich rezultaty kliniczne są często spektakularne, szczególnie w przypadku astmy i niektórych chorób przewodu pokarmowego. Niemniej jednak waga tego dzieła nie zawiera się tylko w poradach (mniej szczegółowych niż w innych późniejszych księgach), lecz pochodzi z opisu każdego przypadku patologicznego: z drobiazgowości diagnostyki poszukującej fundamentalnej przyczyny choroby i z wybrania pomiędzy wieloma objawami choroby (z których nie zawsze wszystkie są brane pod uwagę), tego który jest decydujący. 

Należy zwrócić uwagę na fakt, że księga ta opisuje tylko jeden rodzaj chorób: uderzenia zimna (shanghan), co obejmuje choroby tak zróżnicowane jak przeziębienia, niektóre infekcje oddechowe, nieżyty żołądkowe, niestrawności, żółtaczki, zimnice, cholerę, pewne choroby zakaźne itp. Nie opisuje natomiast infekcji organów zmysłu, chorób dziecięcych, ginekologicznych (za wyjątkiem dwóch czy trzech przypadków), chorób reumatycznych, paraliżu itp. Późniejsze opracowania farmakoterapii przejęły dla chorób shanghan zarówno tekst, jak i przepisy Shanghanlun, niewiele do nich dodając.

Autor traktatu

Zhang Zhongjing (150-219) o imieniu Ji, urodził się w dystrykcie Nanyang w prowincji Hedan około roku 150 to znaczy pod koniec rządów Han Wschodniego, w okresie w którym rząd robił wszystko by zniszczyć bunty chłopskie. Lud cierpiał okrutne represje, a warunki życia były bardzo trudne i występowało wiele chorób.

O życiu autora wiemy niewiele. Historie oficjalne dynastii Han nie wspominają o jego istnieniu. Jedyne elementy bibliograficzne, którymi dysponujemy pochodzą ze Wstępu do ABC akupunktury autorstwa Huangfu Mi (215- 181), z Bibliografii He Yu, który wydaje się być przyjacielem Zhang Zhongjing oraz z późniejszych wstępów (od XI - XII wieku) różnych komentatorów tego traktatu.

Zhang Zhongjing nauczył się medycyny od Zhang Bozu, który praktykował w dystrykcie Nanyang. He Yu. Jego bliski przyjaciel, który następnie został urzędnikiem na dworze, powiedział mu pewnego dnia: Masz wszystkie zalety, aby stać się dobrym lekarzem: jesteś skromny, odczuwasz wiele sympatii do innych, masz wiele finezji, na pewno będziesz bronił lud od biedy i choroby.

Według Xiangyang fuzhi i innych źródeł, Zhang Zhongjing był zarządcą Changsha (w prowincji Hunan) pod rządami cesarza Ling z dynastii Han (168 - 189). Niemniej jednak, jeśli sięgnie się do listy władców Changsha z tamtych lat nie odnajdziemy tam imienia Zhang Zhongjing lecz Zhang Qian, który również pochodził z tej samej prowincji. Czy była to jedna i ta sama osoba? Jest to możliwość przyjęta przez jednych i odrzucona przez innych, ponieważ Zhang Qian umarł w 200 roku podczas, gdy Zhang Zhongjing zredagował swój tekst później. 

W elementach bibliografii Zhang Zhongjing znajdują się elementy bajkowe, stereotypy przyjęte w większości historii sławnych lekarzy, podkreślające znajomość sztuki lekarskiej i tworzące w ten sposób pewną hagiografię, idealny model, którego nikt nie powinien naśladować. I tak we Wstępie do ABC akupunktury znajduje się następująca historia: "Pewnego dnia Zhang Zhongjing spotkał uczonego Wang Zhangxuan i powiedział do niego: Masz ukrytą chorobę, która ujawni się za jakiś czas. Będą wypadały ci brwi a sześć miesięcy później twoje życie będzie w niebezpieczeństwie. Wypij natychmiast ten napar pięciu minerałów, w przeciwnym razie masz małe szanse aby tego uniknąć. Wang Zhangxuan, który cieszył się doskonałym zdrowiem, nie uwierzył mu i nie przyjął lekarstwa. Kiedy spotkali się kilka dni później Zhang Zhongjing wyczytał od razu z twarzy przyjaciela, że nie postąpił według jego wskazań. Jeszcze raz poprosił go o to, lecz bez skutku. Jakiś czas później stan Wang Zhongxuan rzeczywiście stał taki jak przepowiedział Zhang Zhongjing".

Ta historia przypomina przypadek lekarza Bian Que (VI w p.n.e.) i księcia Huanz z kraju Qi, który również cierpiał na ukrytą chorobę. Jego stan pogarszał się, gdyż nie słuchał wskazówek Bien Que i w końcu umarł. Podobna anegdota znajduje się w Biografii Hauto, sławnego lekarza Trzech Królestw (III w), jak również w biografiach późniejszych lekarzy. 

Całe swoje życie Zhang Zhongjing walczył z wiarą w praktyki szamańskie. Nie należy zapominać, że żył w wieku, w którym sekty taoistyczne i inne praktykowały leczenie za pomocą spowiedzi publicznej, egzorcyzmów, za pomocą talizmanów sproszkowanych i rozpuszczonych w wodzie. Te praktyki były kontynuowane w późniejszych wiekach, a nawet w niektórych miejscach do dzisiaj. W całej historii Chin widoczna jest walka pomiędzy wykształconym lekarzem a lekarzem wiejskim, znającym pewną liczbę sekretnych recept i stosującym praktyki szamańskie.

Zhang Zhongjing umarł około 219 roku, a jego grób znajduje się w dystrykcie w Nanyang. Niedaleko jego grobu została zbudowana niewielka świątynia poświęcona "Uczonym medycyny". 

Największym dziełem Zhang Zhongjing jest Shanghanlun. Autor podaje we wstępie powody jego napisania: "Na początku moja rodzina liczyła ponad 200 osób. Ale od pierwszego roku ery Jian-an (196) w ciągu mniej niż 10 lat ponad 2/3 z nich zmarło, w tym 70% z powodu ataków zimna... To dlatego aktywnie poszukiwałem starych nauk, przeanalizowałem wiele recept i, opierając się na Suwen, Lingshu, Wielkim traktacie yin i yang, Katalogu recept dla kobiet w ciąży, zredagowałem Traktat o uderzeniach zimna (Shanghanlun) w ciągu juan".

Zhang Zhongjing jest również autorem Spisu złotej szkatuły (Jinkui yaolue) i Traktatu pięciu wnętrzności (Wuzang lun) w juan: ten ostatni tekst, dawno zagubiony, został odnaleziony w manuskryptach Dunhuang. Ponadto katalogi i bibliografie wielu oficjalnych historyków przypisują mu pewną liczbę zaginionych dzieł.

Edycje Shanghanlun

Zhang Zhongjing w swojej przedmowie podaje, że napisał tą księgę w ciągu szesnastu juan. Tekst pochodzący mniej więcej z tej samej epoki, Bibliografia He Yu wspomina o tym, ze Shanghanlun zostało napisane w ciągu dziesięciu juan i to właśnie tę liczbę odnajdujemy najczęściej w katalogach Historii oficjalnych opisujących dynastie Sui i Tang oraz w edycji, którymi dysponujemy.

Dzieło zagubiło się podczas krótkiego okresu Trzech Królestw, podczas którego Chiny były pustoszone przez wojny. Wang Shuhe (210-285), autor Klasyki pulsu (Maijing) 6 przeorganizował tekst na podstawie fragmentów. Według współczesnego uczonego chińskiego Yu Jiaxi, Wang Shuhe był bezpośrednim uczniem Zhang Zhongjing i to dlatego zależało mu na pisemnym potwierdzeniu nauki swojego mistrza.

W latach dynastii Tang (VI-VII w) Shanghanlun nie był jeszcze szeroko rozpowszechniony, ponieważ w Qianjin fang Sun Simiao napisał: Wielu mistrzów z regionu Jiangnan trzyma w ukryciu podstawowe recepty Zhang Zhongjing i nie przekazuje ich. Niemniej jednaj w tym samym dziele Sun Simiao powtarza dużą część tekstu i recept Shanghanlun, dostarczając nam wersję tekstu mniej zmienioną niż ta, którą obecnie dysponujemy. W rzeczywistości, nawet jeśli najstarsze wydanie Quinjin fang pochodzi z czasów dynastii Song (X w) tak jak wydanie Shanghanlun, tekst został wierniej zachowany w Qianjin fang.

Inne wielotomowe dzieło dynastii Tang Waitai biyao (zredagowane w 752 r.) cytując wiele fragmentów Shanghanlun jest cennym źródłem analizy tego tekstu.

Najstarsze znane wydanie Shanghanlun to wydanie japońskie Song Północnych (960-1127) w dziesięciu juan oraz kolejne wydanie Jin (1115-1234), również w dziesięciu juan, komentowane przez Cheng Wuji. To ostatnie różni się w wielu miejscach od wydania japońskiego i według niektórych komentatorów zawiera wiele błędów.

Nasze tłumaczenie opiera się na późniejszym wydaniu Zhao Kaimei z 1589 opartym na wydaniu dynastii Song, które uważane jest za najlepsze. Wydanie to podaje jako autorów Zhang Zhongjing i Wang Shuhe oraz Lin Yin, sławnego lekarza dynastii Song, który wprowadził kilka poprawek i dołączył miejscami swoje komentarze. Pracowaliśmy na publikacji domu wydawniczego Wenguang tushu gongsi (Taipei 1967), która nie wszędzie jest dokładna i mogą zdarzyć się pewne różnice w stosunku do oryginału, do którego niestety nie mieliśmy dostępu.

Komentatorzy Shanghanlun

Komentatorów Shanghanlun było pomiędzy pięciuset a dziewięciuset, niektórzy kładli nacisk na aspekt teoretyczny, inni na aspekt kliniczny. Przedstawiamy wyłącznie najbardziej reprezentatywnych i tych, których komentarze wykorzystywaliśmy przy tłumaczeniu tekstu.

Komentarz Zhu Hong:

Shanghan baiwen (10-285), lub Huoren shu. Zhu Hong był wysokim urzędnikiem dworskim, zwolnionym w 1088. Widząc zaćmienie słońca w 1102 napisał do cesarza, że jest to zapowiedź klęski. Niezadowolony cesarz wygnał go. Powrócił więc do Hangzhou skąd pochodził i rozpoczął badania nad produkcją alkoholu. Poświęcił 10 lat na napisanie swojego komentarza do Shanghanlun. Gdy skończył, przekazał go za pośrednictwem swojego syna na dwór i tam został on szybko wydany (1107). Komentarz napisany w formie pytań i odpowiedzi analizuje przyczyny chorób, ich rozwój i punkty, które wydają mu się wątpliwe.

Nie jest to najstarszy komentarz, ponieważ poprzedzają go co najmniej dwa inne: Shanghan weizhi lun autorstwa Han Zhihe z 1086 i Shanghan zongbing lun autorstwa Chong Anshi wydany w 1100.

Komentarz Cheng Wuji: 

Zhujie shanghanlun napisany w roku 1144. Jest to najsławniejszy komentarz, najczęściej wykorzystywany. Cheng Wuji pochodzący z rodziny wykształconych lekarzy jest autorem wielu komentarzy i dzieł o medycynie. Opierał się zasadniczo na teoriach Neijing w celu wyjaśnienia i zrozumienia Shanghanlun, co może być traktowane jako zarzut, ponieważ bez wątpienia istnieją różnice pomiędzy Neijing i Shanghanlun. Zarzuca mu się również komentarz zbyt dosłowny, bliski tekstu, nie podważający jego autentyczności i wartości klinicznej. Niemniej jednak dzięki niemu, w latach późniejszych, lekarze mogli pogłębić swoje badania.

Komentarz Fang Zhongxing:

Shanghanlun tiaobian dynastii Mingów (1589). Zakładając, że Wang Shuge przerobił już tekst Zhang Zhongjing, oraz że komentarz Cheng Wuji zawiera wiele błędów, spędził on ponad dwadzieścia lat na pisaniu swojego własnego komentarza poprawiającego fragmenty, które wydawały mu się błędne i rozwijającego przede wszystkim część teoretyczną. Jest to jeden z najbardziej krytycznych komentarzy będący podstawą do późniejszych wyjaśnień.

Komentarz Ke Qin:

Shanghan laisu ji napisany w 1669. Jest to jeden z najbardziej praktycznych komentarzy ponieważ autor wprowadził klasyfikację na podstawie recept, np. zgrupował wszystkie recepty i artykuły przygotowywane na bazie cynamonu czyniąc podobnie dla recept na bazie ephedrae i innych ziół. Pozwala to na szybki przegląd całości zastosowań tych receptur.

Komentarze Long Zaijing:

Shanghanlun guanzhu ji napisany w 1729. Temu autorowi również należy przypisać zasługi w uporządkowaniu i sklasyfikowaniu różnych fragmentów Shanghanlun. Nie oparł się on na wskazaniach fitoterapii jak jego poprzednik, lecz stworzył kategorie według wymienionych symptomów i używanych postępowań terapeutycznych. Komentarz ten jest bardzo ważny dla doświadczeń klinicznych.
Komentarz Wu Qian włączony jest do głównego dzieła zredagowanego w 1742 roku. Autor starał się wyjaśnić błędy na podstawie swojego własnego klinicznego doświadczenia.

(...)

FARMAKOLOGIA CHIŃSKA

Metody terapeutyczne

Tradycyjnie rozróżnia się osiem podstawowych metod terapeutycznych, które mogą się krzyżować między sobą. Są to: wypacanie, wymioty, przeczyszczanie, harmonizacja, oziębianie lub oczyszczanie, ogrzewanie, tonizacja i rozpraszanie. W Shanghanlun szczególnie używane jest wypacanie, przeczyszczanie, oziębianie i ogrzewanie.

Wypacanie - używane jest przede wszystkim w celu pozbycia się elementów patologicznych z warstwy wierzchniej ciała (biao) takich jak wiatr i zimno; zasadniczo stosowane jest więc w pierwszym stadium choroby. Metody tej nie należy stosować w przypadku, gdy pacjent ma objawy złożone, np. warstwy powierzchniowej i wewnętrznej ciała, lub też równoczesne objawy gorąca i zimna. Nie jest wskazana również u pacjentów, którzy mają niedobór płynów organicznych lub też utracili krew.

Najczęściej stosowane zioła wywołujące poty to cinnamomum (gałąź), ephaedra, pueraria (korzeń).

(...)

Skład recept

Skład formuł fitoterapii w epoce Shanghanlun był bardzo rozwinięty, co obserwujemy do dzisiaj. Każda recepta zawiera środek "cesarz", środek podstawowy formuły; środki "służebne" następujące po środkach niezależnych w ich funkcji lub też zajmujące się czynnościami drugorzędnymi oraz środki "towarzyszące". Cała sztuka fitoterapii polega na harmonizowaniu i kombinowaniu wielu efektów terapeutycznych. To w ten sposób lekarze zdefiniowali stopniowo pewną liczbę braku odpowiedniości w kombinacjach roślin, lub też całkiem przeciwnie, kombinacje korzystne.

W Shanghanlun receptury zawierają od dwóch do maksimum dziewięciu środków (jedna recepta zawiera czternaście a dwie po dwanaście składników). Nazwa recepty podaje środek niezależny. I tak "napar z cynamonu", którego środkiem niezależnym jest cinnamomum składa się jeszcze z lukrecji, piwonii, imbiru i zizyphus jujuba. Inne recepty stworzono na podstawie tego odwaru, będą zawierały w nazwie dodane zioła. Na przykład "napar z cynamonu z dodatkiem tojadu" składająca się z sześciu składników. Poszczególne składniki są dodawane do formuły bazowej w zależności od obserwowanych objawów różnych od objawów podstawowych, odpowiadających przepisaniu "odwaru z cynamonu".

(...)

Sposób przygotowywania lekarstw

Ten etap ma głównie na celu przechowywanie roślin a w przypadku niektórych zmniejszenie ich toksyczności, wzmocnienie czy osłabianie ich działania. To zajęcie zarezerwowane dla farmaceutów, przekazywane było zasadniczo ustnie i czasami tylko było zajęciem lekarzy samodzielnie zbierających rośliny.

Po pierwszym czyszczeniu, myciu, krojeniu lub ścieraniu na proszek i suszeniu, środek poddany jest kolejnej obróbce ogniem, wodą lub też wodą i ogniem.

Shanghanlun jest najstarszym dokumentem opisującym pewną liczbę przygotowań (około piętnastu). Dopiero w V wieku pojawiły się specjalistyczne dzieła na temat przygotowywania lekarstw.

Podamy najważniejsze sposoby przygotowywania lekarstw wymieniane w Shanghanlun:

Żucie - sposób nie stosowany obecnie zastępujący użycie noża, stosowany w celu rozdrobnienia na kawałki twardych roślin. Podany jest w Shanghanlun dla roślin pierwszej recepty.

Wyciąganie węzłów - postępowanie podane tu dla ephedrae, w którym należy usunąć węzły pomiędzy każdym odcinkiem łodygi. Jest to część pierwszego etapu przygotowywania polegającego na wybraniu części rośliny do użycia i zgrubnym usunięciu zanieczyszczeń i substancji toksycznych. Na przykład czubek korzenia żeńszeń, który uważany jest za szkodliwy, powinien być usunięty.

(...)

Sposoby podawania lekarstw

Najczęstsze sposoby podawania lekarstw w całej historii medycyny chińskiej to odwary, proszek, tabletki, nalewka na alkoholu, stosowanie zewnętrzne lub plastry. W Shanghanlun najczęstszym sposobem jest odwar, podczas gdy w manuskrypcie Mawangdui 52 recepty najczęściej stosuje się proszek.

W swoim wstępie Zhang Zhongjing klasyfikuje różne zastosowania w ten sposób:

"Aby wyleczyć chorych należy przede wszystkim oczyścić pięć organów zang i sześć organów fu za pomocą odwaru, otworzyć i odblokować różne meridiany, wyregulować yin i yang, rozwiązać i rozproszyć podmuchy patologiczne, podlać to co jest wysuszone, nawilżyć skórę, wzmocnić oddech i krew ludzką. Woda ma właściwości oczyszczające dlatego też używa się odwarów. Jeśli cztery kończyny są zaatakowane przez chorobę chroniczną, jeśli pojawia się ruchomy wiatr i zimno należy zastosować proszek, który potrafi przegonić podmuchy i wiatry patologiczne, wilgotność i reumatyzm, przeprowadzić je z wewnątrz ciała na powierzchnię. W przypadku, gdy element patologiczny nie jest umiejscowiony na stałe w jakiejś części ciała, proszek ma działanie łagodzące. Na trzecim miejscu należy stosować tabletki. Środki pod postacią tabletek mają zdolność do przegonienia wiatru i zimna, rozproszenia zastojów i nagromadzeń, potrafią rozpuścić stwardnienia i obrzęki, wzmocnić apetyt i pragnienie, regulują i harmonizują powiewy obronne i odżywcze. Ten kto potrafi połączyć i rozważnie zaaplikować te trzy sposoby przyjmowania lekarstw, jest lekarzem o nieprzeciętnej zręczności".

(...)

SKRÓTOWA ANALIZA SHANGHANLUN

Dzieło podzielone jest na sześć części omawiających objawy, opis i sposoby leczenia dla każdej z sześciu podstawowych energii: taiyang, yangming, shaoyang, taiyin, shaoyin, jueyin. Część opisująca choroby taiyang jest najobszerniejsza, zawiera się w pięciu juan na osiem. Choroby shaoyang i taiyin zajmują tylko kilka stron.

Shanghanlun rozwija rozdział "Traktat o gorącu" z Suwen. Niemniej jednak należy rozróżnić shanghan "ataki zimna" od rebing "chorób gorąca" pomimo, że gorączka stanowi w większości wypadków wspólny objaw. Dla shanghan niezbędne jest używanie środków cierpkich i letnich pozwalających na odbudowanie yang. W przypadku rebing zalecane są środki cierpkie i chłodne przywracające yin. Rozróżnienie pomiędzy tymi dwoma kategoriami staje się bardzie wyraźne od początku VI wieku i będzie akcentowane w latach panowania dynastii Yuan i Ming (XII - XIV w), stając się podstawą narodzin dwóch różnych szkół.

Choroby taiyang

W chorobach taiyang obserwuje się objawy warstwy powierzchniowej ciała (biao). Terapią, która powinna być stosowana jest wypacanie pozwalające na pozbycie się elementów patologicznych z warstwy powierzchniowej ciała.

Należy rozróżnić dwa rodzaje choroby taiyang: shanghan i zhongfeng.

Shanghan: występuje nadmiar warstwy powierzchniowej ciała i obserwuje się następujące objawy: bóle głowy, sztywny kark, gorączka, lęk przed zimnem, brak pocenia, puls powierzchniowy i napięty. W takim przypadku należy otworzyć pory i usunąć patologiczne zimno przez wypacanie za pomocą "odwaru z ephedrae".

Zhongfeng: występuje brak warstwy powierzchniowej oraz następujące objawy: bóle głowy, sztywny kark, gorączka, lęk przed wiatrem, pocenie się, puls powierzchniowy i spokojny. Należy rozluźnić mięśnie, harmonizować i uregulować powiewy obronne i odżywcze, spowodować wypacanie przez "odwar z cinnamomum". 

Choroby yangming

Obserwuje się objawy gorączki warstwy wewnętrznej ciała (li). Generalnie występuje nadmiar układu trawiennego. Terapia, którą należy zastosować będzie różna w zależności od tego czy chodzi o zaburzenie powiewu czy narządu. 

Zaburzenie powiewu - kiedy patologiczne gorąco dotknęło poprawny podmuch, obserwuje się następujące objawy: wysoka gorączka, pocenie, złe samopoczucie, pragnienie i rozległy puls. Należy więc stosować oziębianie w celu rozproszenia gorąca przede wszystkim stosując odwar z białego tygrysa.

Jeśli tą chorobą dotknięte są narządy to występują następujące objawy: brzuch obrzęknięty i bolesny, zatwardzenie, skoki gorączki, majaczenie, rozległy puls. W takim przypadku stosuje się przeczyszczenie za pomocą różnych środków:

• Wielki odwar wspierający energię. Należy go stosować w przypadku następujących objawów: brzuch obrzmiały, pełny i bolesny, zatwardzenie, gorący mocz, pobudzenie, majaki, skoki gorączki, czasami omdlenia. Puls jest pełny, duży, ślizgający i szybki.

• Mały odwar wspierający energię. Stosowany w przypadku następujących objawów: brzuch pełny, silne pocenie, wysuszenie stolca, majaki, skoki gorączki, złe samopoczucie, obrzęk nadbrzusza. Puls jest pełny, ślizgający i gwałtowny.

• Odwar regulujący żołądek i wspierający energię. Stosowany w przypadku: obrzmiałego brzucha, pobudzonego umysłu, pocenia i gorączki. Puls jest powierzchniowy, szybki ale słabszy niż w przypadku stosowania małego odwaru.

(...)

Tradycyjna wersja traktatu

CHOROBY TAIYANG

Juan jeden

1. Gdy występuje choroba taiyang ¹ puls jest powierzchniowy (fu) ², głowa i kark są sztywne i obolałe a pacjent obawia się zimna.

2. Zhongfeng ³ to choroba taiyang charakteryzująca się gorączką, potami, lękiem przed wiatrem i spokojnym pulsem (huan).

3. Shanghan ⁴ to choroba taiyang, której towarzyszy (lub nie) gorączka, lęk przed zimnem, skręcenia w całym ciele, wymioty i mdłości oraz puls, którego yin i yang są napięte (jin).

4. Jeśli chory cierpi na shanghan dłużej niż jeden dzień, zaatakowany jest taiyang; jeśli puls jest spokojny, choroba nie rozprzestrzeni się na pozostałe meridiany ⁵. Przeciwnie jeśli chory ma wysoką gorączkę, mdłości, źle się czuje, jest zaniepokojony i pobudzony (6) a jego puls jest szybki i gwałtowny ⁶ to choroba będzie postępować.

5. Kiedy, chorując na chorobę taiyang, chory ma gorączkę, pragnienie i nie lęka się zimna, mówi się o "chorobie letniości" (wenbing) ⁷. W przypadku gdy chory spocił się już i ciągle jeszcze jest rozpalony, mówi się wtedy o "letniości i wietrze" (fengwen) ⁸. 

6. W przypadku choroby "letniości i wiatru", yin i yang pulsu są powierzchniowe, chory się poci, ma ciężkie, usypiające ciało, oddycha głośno przez nos i ma trudności z wysławianiem się. Jeśli lekarz niepotrzebnie oczyszcza organizm, chory będzie cierpiał na zaburzenia w oddawaniu moczu, nie będzie mógł utrzymać moczu i będzie miał puste spojrzenie. Jeśli lekarz niesłusznie atakuje chorobę za pomocą ognia, skóra pacjenta stanie się lekko żółta; w cięższych przypadkach chory będzie miał napady histerii i od czasu do czasu konwulsje. Jeśli lekarz będzie atakował chorobę za pomocą inhalacji, jeden popełniony błąd pozostawi chorego przy życiu, ale dwa mu go odbiorą ⁹.

7. Gdy chory ma gorączkę i lęka się zimna, choroba pochodzi z yang. Gdy chory nie ma gorączki i obawia się zimna, choroba pochodzi z yin. Choroba pochodząca z yang może być wyleczona w ciągu siedmiu dni, choroba yin w ciągu dziesięciu ¹⁰.

8. Gdy w trakcie choroby taiyang, chory cierpiący od siedmiu dni na bóle głowy nagle spontanicznie wyzdrowieje, oznacza to, że choroba skończyła się, ponieważ przeszła przez meridiany. Jeśli po siedmiu dniach choroba ciągle krąży w meridianie, należy nakłuć meridian yangming stopy ¹¹ tak, aby choroba nie powróciła. W ten sposób nastąpi wyzdrowienie.

9. Choroby taiyang rozprzestrzeniają się przez 9 do 15 godzin ¹².

10. U chorego, zaatakowanego patologicznym wiatrem, gdy warstwa powierzchniowa ciała jest zdrowa a pacjent nie czuje się całkiem dobrze, wyzdrowienie nastąpi w końcu dwunastego dnia ¹³.

11. Jeśli chory z wysoką gorączką ma ochotę okrywać się oznacza to, że gorąco usytuowane jest w skórze podczas gdy zimno w kościach i szpiku. Przeciwnie, jeśli chory ma zimne ciało i nie chce się okryć, zimno znajduje się w skórze a gorąco w kościach i szpiku.

12. W przypadku choroby zhongfeng taiyang, puls yang jest powierzchniowy (fu) a puls yin słaby (ruo). Gdy puls yang jest powierzchniowy pojawia się gorączka. Chory poci się gdy puls yin jest słaby. Jeśli chory obawia się zimna, trzęsie się z gorączki, głośno oddycha i ma mdłości, należy przepisać mu "odwar z cinnamomum" ¹⁴. 

Odwar z cinnamomum

Cinnamomum cassia Presl.: 3 liang (usunąć skórkę)
Glycyrrhiza uralensis Fischer: 2 liang (opiec) ¹⁵
Paeonia lactiflora Pallas: 3 liang
Zizyphus jujuba Mill: 12 owoców bez pestek

Pierwsze trzy składniki recepty przeżuć w celu rozdrobnienia. Następnie wrzucić pięć składników do 7 sheng wody. Ogrzewać na wolnym ogniu aż do uzyskania objętości 3 sheng. Usunąć osad i pozostawić do wystygnięcia. Następnie wypić jeden sheng, chwilę po tym wypić trochę więcej niż jeden sheng wymieszany z kleikiem ryżowym w celu wzmocnienia działania lekarstwa i dobrze okryć ciało. Po mniej więcej dwóch godzinach całe ciało ogrzewa się i zaczyna się pocić. Nie należy pozwolić, aby chory pocił się zbyt obficie, gdyż w takim przypadku choroba nie zostanie wyeliminowana. Jeśli chory spocił się i wyzdrowiał, kontynuacja leczenia nie jest konieczna. Przeciwnie, jeśli chory spocił się po pierwszym zażyciu lekarstwa, powinien wypić go po raz drugi postępując analogicznie. Jeśli chory nadal się nie poci, powinien wypić trzecią porcję w krótszym czasie: należy przyjąć trzy dawki lekarstwa w kilku godzin (1/2 dnia). 

W poważniejszych wypadkach, chory powinien pić lekarstwo w dzień i nocy oraz pozostawać pod obserwacją. Jeśli objawy patologiczne utrzymują się po wypiciu trzech dawek odwaru, należy przyrządzić odwar po raz drugi i trzeci. Jeśli chory nadal się nie poci nie podawać mu już więcej gdyż zażył już maksymalną dawkę lekarstwa. Chory w trakcie leczenia nie powinien jeść pokarmów surowych lub zimnych, produktów klejących czy lepkich, mięsnych i włóknistych, o pięciu smakach gorzkich ¹⁶, produktów brzydko pachnących, ani nie powinien pić sfermentowanych napojów.

13. W przypadku choroby taiyang z objawami bólu głowy, poceniem się, lękiem przed wiatrem należy przepisać "odwar z cinnamomum". 

14. W chorobie taiyang, gdy chory ma kark i plecy sztywne i skurczone, gdy poci się i lęka wiatru ¹⁷, należy przepisać mu "odwar z cinnamomum z dodatkiem pueraria".

Odwar z cinnamomum z dodatkiem pueraria

Pueraria lobata (Willd.) Ohwi: 4 liang
Ephaedra sinica Stapf.: 3 liang (usunąć węzły)
Paeonia lactiflora Pallas: 2 liang
Zingiber officinale Rosc.: 3 liang (pokroić w kawałki)
Glycyrrhiza uralensis Fischer: 2 liang (opiec)
Zizyphus jujuba Mill: 12 owoców bez pestek
Cinnamomum cassia Presl.: 2 lian (ściągnąć skórę)

Wrzucić podane składniki do dou wody. Wrzucać najpierw ephaedra i pueraria i zmniejszyć objętość przez gotowanie do 8 sheng. Zebrać pianę, następnie dodać pozostałe składniki i wygotować do 3 sheng. Usunąć osad. Wypić jeden ciepły sheng i dobrze się przykryć. Spożywanie kleiku ryżowego nie jest konieczne. Następnie postępować tak jak opisano dla "odwaru z cinnamomum" zachowując tę samą dietę.

15. Jeśli w przypadku choroby taiyang, lekarz niesłusznie zastosował środki przeczyszczające ¹⁸ a powiew nagle wznosi się do góry, można przepisać "odwar z cinnamomum" i postępować podobnie jak w poprzedniej metodzie. Jeśli powiew nie wznosi się do góry, nie należy podawać tego odwaru.

16. Jeśli choroba taiyang nie ustępuje, pomimo że lekarz od trzech dni stosuje metody napotne, powodujące wymioty, przeczyszczające oraz metodę ogrzanej igły, mamy do czynienia z błędem diagnozy i nie należy już stosować "odwaru z cinnamomum". Lekarz powinien ponownie przeanalizować objawy i zbadać puls, dowiedzieć się jaki popełnił błąd i poprawić leczenie, w zależności od zaobserwowanych objawów.

17. Głównym zadaniem cinnamomum jest wyeliminowanie elementów patologicznych z mięśni (i z warstwy powierzchniowej ciała). Gdy pacjent ma puls ściśnięty i powierzchniowy lecz nie poci się, nie należy podawać mu cinnamomum. Należy o tym ciągle pamiętać w celu uniknięcia błędów.

18. Jeśli pacjent lubi wypić dużo alkoholu, nie należy przepisywać mu odwaru z cinnamomum, ponieważ będzie wymiotował. Słodki zapach nie odpowiada osobom, które dużo piją (19).

19. Pacjentowi cierpiącemu na duszności, doskonale jest przepisać "odwar z cinnamomum z magnolią i migdałami moreli"

Odwar z cinnamomum,z magnolią i migdałami moreli

Cinnamomum cassia Presl.: 3 liang (ściągnąć skórę)
Glycyrrhiza uralensis Fischer: 2 liang (opiec)
Zingiber officinale Rosc.: 3 liang (pokroić w kawałki)
Paeonia lactiflora Pallas: 3 liang
Zizyphus jujuba Mill.: 12 owoców bez pestek
Magnolia officinalis Rehd. i Wils.: 2 liang (opiec, ściągnąć skórę)
Prunus armeniaca L.: 50 migdałów (usunąć zalążek)

Wrzucić powyższe siedem składników do siedmiu sheng wody i ogrzać na małym ogniu w celu zmniejszenia objętości do trzech sheng. Usunąć osad i wypić jeden ciepły sheng. Pacjent powinien lekko się spocić. 

20. Jeśli chory po wypiciu "odwaru z cinnamomum" wymiotuje to później będzie wymiotował ropiejącą krwią.

21. Jeśli, w przypadku choroby taiyang, pacjent bez przerwy poci się, obawia się wiatru, cierpi na skąpomocz, skurcze kończyn, ma trudności ze zginaniem ich i prostowaniem, należy przepisać mu "odwar z cinnamomum z tojadem".

Odwar z cinnamomum z tojadem

Cinnamomum cassia Presl.: 3 liang (ściągnąć skórę)
Paeonia lactiflora Pallas: 3 liang
Glycyrrhiza uralensis Fischer; 2 liang (opiec)
Zingiber officinale Rosc.: 3 liang (pokroić w kawałki)
Zizyphus jujuba Mill.: 12 owoców bez pestek
Aconitum carmichaeli Debx.: korzeń (usunąć skórę po opieczeniu korzenia i pokroić na 8 kawałków)

Wrzucić osiem składników do siedmiu sheng wody. Ogrzewać i zmniejszyć objętość do trzech sheng. Usunąć osad. Wypić jeden sheng ciepły. Ta recepta jest w rzeczywistości odwarem z cinnamomum, do którego dodano tojad: należy więc postępować jak poprzednio.

22. Jeśli, w przypadku choroby taiyang, lekarz niesłusznie przeczyszczał organizm i jeśli chory ma szybki z przerwą (cu) puls oraz, gdy cierpi na ucisk klatki piersiowej, należy przepisać mu "odwar z cinnamomum bez paeonia".

Odwar z cinnamomum bez peonia

Cinnamomum cassia Presl : 3 liang (usunąć skórę)
Glycyrrhiza uralensis Fischer: 2 liang (opiec)
Zingiber officinale Rosc.: 3 liang (pokroić w kawałki)
Zizyphus jujuba Mill.: 12 owoców bez pestek

Wrzucić cztery składniki do siedmiu sheng wody. Następnie zmniejszyć objętość do trzech sheng. Usunąć osad. Wypić jeden sheng ciepły. Podstawę tej recepty stanowi odwar z cinnamomum pozbawiony paeonia. Należy więc postępować podobnie jak dla odwaru z cinnamomum.

(...)

Napar czterech inwersji

Glycyrrhiza uralensis Fischer: 2 liang (opiec)
Zingiber officinale Rosc.: 1,5 liang
Aconitum carmichaeli Debx.: 1 surowy korzeń (usunąć skórę i pokroić na osiem kawałków)

Wrzucić trzy składniki do trzech sheng wody, wygotować do jednego sheng. Usunąć osad, wypić na dwa razy. Osoby ruchliwe mogą użyć duży korzeń tojadu i trzy liang imbiru. 

23. Ktoś zapytał :

"Co robić jeśli objawy odpowiadają tym związanym z "aurorą yang" (inna nazwa na cinnamomum) (32), i gdy lekarz lecząc tak jak należy widzi, że choroba staje się coraz poważniejsza z inwersją i odpływami, gdy gardło jest wysuszone, występują skurcze kończyn dolnych i bredzenie?" 

Mistrz odpowiedział: 

"W nocy jego kończyny nie będą się już skręcać" 

I stało się tak jak powiedział mistrz. Uczeń pytał się dalej:

"Skąd wiedziałeś, że tak się stanie ?" 

Mistrz odpowiedział:

"Puls na "opuszce palca" był powierzchniowy i duży; powierzchniowy pokazuje wiatr, jego wielkość pustkę. Jeśli w organizmie pojawił się wiatr patologiczny, występuje niewielka gorączka, skurcze i skręcenia w dolnych kończynach. Objawy takie są więc dokładnie tymi, które odpowiadają "odwarowi z cinnamomum". Jako, że lekarz dodał do formuły korzeń tojadu w celu zwiększenia działania napotnego cinnamomum, pojawiło się zbyt wiele yang - stąd zjawisko odpływania i inwersji, wysuszenie gardła i złe samopoczucie i pobudzenie pacjenta. Ponieważ na dodatek yangming we wnętrzu został zaatakowany, pacjent majaczył a jego choroba powiększała się. Aby yang został odbudowany i skurcze ustąpiły w nocy powinno podać mu się jeszcze odwar z lukrecji i suszonego imbiru,. Gdy przypadek choroby jest poważniejszy, należy przepisać odwar z paeonia i lukrecji w celu rozluźnienia mięśni nóg. Jeśli po podaniu naparu wspierającego energię, chory ma lekko płynny stolec jego majaczenie zniknie. To dlatego wiedziałem, że chory wyzdrowieje".

(...)

PRZYPISY

¹ Przetłumaczyliśmy tekst dosłownie jako "choroba taiyang" ponieważ w większości komentarzy to określenie oznacza meridiany taiyang. W innych, takich jak Traktat o chorobach zarażonych za pośrednictwem zimna, chodzi o różne rodzaje powiewów yin i yang w ciele ludzkim a nie tylko o meridiany. I tak Shanghanlun jicheng, komentarz Yamada Masayoshi, podkreśla wyraźnie fakt, że starożytni przekazali sobie Shanghanlun wiążąc go z teorią meridian, wierząc tylko w to w co widzieli i obawiając się tego co jest obce. W rzeczywistości, nie chodzi tutaj o meridiany lecz o sposoby związane z objawami warstwy powierzchniowej (biao) lub wewnętrznej ciała (li). Taiyang (yang nadrzędny) odpowiada więc w zasadzie warstwie powierzchniowej ciała (biao). W chorobach taiyang mamy więc do czynienia z zaatakowaniem warstwy powierzchniowej ciała (biao). 

W tym rozdziale mamy tak często do czynienia z cinnamomum i ephaedra ponieważ podstawową terapią stosowaną w uwalnianiu warstwy powierzchniowej od choroby jest wypacanie.

Pierwszy rozdział podaje ogólne charakterystyki chorób taiyang.

² Według komentarza Cheng Wuji, chodzi o puls w opuszce (cun) i u podstawy (chi). Puls powierzchniowy badamy przez lekki nacisk, oznacza on zaatakowanie warstwy powierzchniowej ciała.

³ Termin zhongfeng oznacza najczęściej nagłe utraty świadomości, śpiączkę, paraliże twarzy, częściowe porażenia, zapominanie słów itp. Zhongfeng pochodzi z wewnętrznego wiatru podrażniającego mózg i centralny układ nerwowy. Tutaj, termin ten oznacza zaatakowanie zewnętrznym patologicznym wiatrem i w zasadzie odpowiada oziębieniu. Shanghanlun rozróżnia dwa rodzaje oziębienia: zhongfeng pochodzący z wiatru i shanghan wywołany zewnętrznym zimnem.

⁴ Tutaj słowo shanghan ma znaczenie dużo węższe niż w tytule dzieła rozróżniając wyłącznie oziębienie pochodzące od zimna. I tak 58 trudność (Nanjing) rozróżnia pięć rodzajów shanghan:

Shanghan - oziębienie pochodzące od zimna,

Zhongfeng - oziębienie pochodzące od wiatru,

Shiwen - oziębienie pochodzące od letniości i wilgoci,

Rebing - choroby wielkiego gorąca,

Wenbing - choroby letniości.

Według komentarza Cheng Wuji, zaatakowanie zimnem powoduje pojawienie się wewnętrznej gorączki ponieważ energia zimna po dojściu do meridianu związała się i stworzyła gorąco. Wiatr rani powiew obronny a zimno uszkadza powiew odżywczy. Inaczej mówiąc, jeśli powiew obronny jest pusty, chory obawia się wiatru; jeśli powiew odżywczy jest pusty to chory obawia się zimna.

⁵ Według rozdziału Traktatu gorąca Suwen, przenoszenie choroby do innych meridian odbywa się według ściśle określonej reguły: codziennie choroba przenosi się do innego meridianu. W pierwszym dniu do taiyang, potem kolejno do yangming, shaoyang, taiyin, shaoyin a w szóstym do jueyin. 

Jeśli nie zaakceptuje się przystawalności do meridian to należy rozumieć rozprzestrzenianie się jako inną formę energii, to znaczy z taiyang do yangming itd.

⁶ Pojęcia fan i zao (złe samopoczucie i pobudzenie) pojawiają się nieustannie w tekście i odgrywają ogromną wagę w określaniu objawów. Według komentarza do Shanghanlu, włączonego do Yizong jinjian Wu Qian (opublikowanym w 1742 roku), istnieją trzy formy fan: 

• Złe samopoczucie pochodzące z nadmiaru gorąca, które nazywa się refan (choroba pochodząca z gorąca). Jest to samopoczucie pacjenta wobec, którego lekarz jeszcze nie zastosował przeczyszczania, wypacania czy wymiotów.