Ziołolecznictwo chińskie

W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej wyróżniamy zioła o działaniu napotnym, przeczyszczającym, przeciwgorączkowym, przeciwkaszlowym, trawiennym, ogrzewającym, wzmacniającym, wiatropędnym, regulującym krwioobieg, moczopędnym, antyreumatycznym, uspakajającym, przeciw drgawkowym, ściągającym, przeciwrobaczym i przeciwnowotworowym.

Zioła napotne

Receptury, w skład których wchodzą zioła napotne, stosuje się głównie w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych i ostrych chorób infekcyjnych. Choroby tego typu uszkadzają wewnętrzny mechanizm kontrolowania temperatury ciała przez czynniki gorączkotwórcze. Następują wówczas zmiany w kurczeniu się i rozszerzaniu naczyń krwionośnych mózgu, błon śluzowych, skóry i dróg oddechowych. Główne objawy to gorączka, ból głowy, niechęć do zimna, tętno powierzchowne (Fu Mai).

Zioła napotne mają również działanie przeciwgorączkowe, antywirusowe i antybakteryjne. Niektóre zioła z tej grupy wywołują poty, normują temperaturę ciała, regulują krążenie krwi w mózgu i błonach śluzowych dróg oddechowych. Na przykład Ma Huang (Herba Ephedrae, ziele przęśli) wspomaga i wzmacnia proces pocenia się, Rou Gui (Cortex Cinnamomi Cassiae, kora cynamonu) rozszerza naczynia włosowate, poprawiając w ten sposób krążenie krwi w skórze, Sheng Jiang (Rhizoma Zingiberis Officinalis recens, świeży korzeń imbiru) wywołuje poty i łagodzi uczucie zimna.

W przypadku ataku przez zewnętrzne zimno, zioła napotne mogą łagodzić odruch zaciskania naczyń krwionośnych błon śluzowych, wzmocnić odporność i poprawić krążenie krwi w ciele.

Jeżeli organizm został zaatakowany przez zewnętrzne gorąco, pojawia się wówczas bardzo wysoka gorączka, odruch zaciskania naczyń krwionośnych, napięcie mięśni i szybki rozwój czynników patogennych. Zioła napotne mają działanie antybakteryjne.

W grupie tych ziół wyodrębniamy dwie podgrupy:
- zioła napotne, ostre i ciepłe,
- zioła napotne, ostre i chłodne. 

 Zioła napotne ostre i ciepłe

Najczęściej wykorzystywane zioła z tej grupy to Ma Huang (Herba Ephedrae, ziele przęśli) i Xi Xin (Herba cum Radice Asari, ziele i korzeń kopytnika). Ma Huang zawiera efedrynę. Może powodować odczucie gorąca oraz pocenie się, działa stymulująco na serce i centralny układ nerwowy. Posiada zdolność kurczenia obwodowych naczyń krwionośnych, wzmacniania akcji serca, podnoszenia ciśnienia krwi, rozluźniania mięśni gładkich oskrzeli, a co za tym idzie posiada zdolność łagodzenia ataków astmy. Xi Xin obniża temperaturę ciała. Jest to zioło o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwbólowym, przeciwzapalnym, moczopędnym, przeciwkaszlowym i antyhistaminowym.

Zioła napotne, ostre i chłodne

W tej grupie najczęściej wykorzystywanymi ziołami są Chai Hu (Radix Bupleuri, korzeń przewiercienia chińskiego), Ge Gen (Radix Puerariae, korzeń opornika łatkowatego), Ju Hua (Flos Chrysanthemi Morifolii, kwiat złocienia), Bo He (Herba Menthae Haplocalycis, ziele mięty) oraz Chan Tui (Periostracum Cicadae, wylina cykady).

Chai Hu zawiera saikosaponiny, które wykazują działanie przeciwgorączkowe, przeciwkaszlowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne, antywirusowe i antybakteryjne. Zioło posiada zdolność obniżania cholesterolu we krwi, jak również chroni komórki wątroby przed denaturacją i martwicą.

Ge Gen ma działanie przeciwgorączkowe i przeciwskurczowe, wzmacnia krążenie krwi w naczyniach wieńcowych, obniża ciśnienie krwi, zwalnia akcję serca i zmniejsza opór w obwodowych naczyniach krwionośnych.

Ju Hua działa antybakteryjnie, antywirusowo, przeciwgrzybiczo, przeciwgorączkowo, hamująco na centralny układ nerwowy, przeciwnadciśnieniowo i antyhistaminowo.

Bo He działa przeciwgorączkowo. Składniki czynne - mentol i mentenol - wykazują działanie przeciwskurczowe, przeciwzapalne, powodują wzrost wydzielania żółci i soli kwasów żółciowych. Mentol wywołuje wrażenie odczucia zimna w powierzchniowych warstwach skóry i błonach śluzowych.

Chan Tui wykazuje działanie przeciwgorączkowe, przeciwskurczowe i uspokajające.

Zioła przeczyszczające

Wśród ziół o działaniu przeczyszczającym wyróżniamy podział na trzy grupy: zioła przeczyszczające, zmiękczające i drastycznie przeczyszczające.

Zioła przeczyszczające dzielą się na dwie podgrupy:
- zioła przeczyszczające,
- zioła antywirusowe, antybakteryjne i przeciwgrzybicze.

Zioła przeczyszczające

Stymulują jelita oraz zwiększają ich ruchy perystaltyczne. Należą tutaj między innymi Da Huang (Radix et Rhizoma Rhei, korzeń i kłącze rzewienia), Lu Hui (Herba Aloe, aloes) czy Fan Xie Ye (Folium Sennae, liść senesu).

Zioła antywirusowe, antybakteryjne i przeciwgrzybicze

Podstawowymi ziołami w tej grupie są Da Huang (Radix et Rhizoma Rhei, korzeń i kłącze rzewienia), Fan Xie Ye (Folium Sennae, liść senesu) i Mang Xiao (Mirabilitum, sól glauberska).

Da Huang stymuluje działanie poprzecznicy i zstępnicy, hamuje resorpcję wody. Jeden ze składników czynnych - sennozyd - powoduje efekt przeczyszczający. Z kolei wolne antrahinony mogą powstrzymać wzrost bakterii, takich jak gronkowiec złocisty, α- i ß-hemolizujące paciorkowce, pałeczki czerwonki.

Fan Xie Ye zawiera sennozydy, które są absorbowane w żołądku i jelicie cienkim, a rozkładane w wątrobie, co powoduje skurcz w jelicie grubym i biegunkę. Dlatego, zioło to jest bardziej odpowiednie w przypadku ostrych zaparć.

Mang Xiao zawiera siarczan sodu i magnezu. Siarczany nie są wchłaniane w jelicie, a zatrzymanie wody odbywa się poprzez efekt osmotyczny, co powoduje rozszerzenie jelit i pobudzające ruchy perystaltyczne.

Zioła (środki) zmiękczające

Zwane też są smarującymi lub powlekającymi. Są to z reguły emulsje lub oleje roślinne, które zmiękczają i smarują zawartość jelit. Zioła i środki z tej grupy są bardziej odpowiednie dla osłabionych, przewlekle chorych pacjentów, kobiet w okresie ciąży oraz w przypadku starczych zaparć. Przykładem może być Huo Ma Ren (Semen Cannabis Sativae, nasiona konopii siewnej), zioło które zawiera zestalony olej oraz kwasy oleinowy, linolowy, linolenowy i proteiny, doskonale smarujące jelita. Łącząc się z treścią wypełniającą jelita, zioło stymuluje błonę śluzową i zwiększa perystaltykę jelit.

Zioła (środki) drastycznie przeczyszczające

Dzielą się na dwie podgrupy:
- zioła przeczyszczające,
- zioła moczopędne.

Zioła przeczyszczające zawierają w swym składzie drażniące oleje lub kwasy tłuszczowe, które powodują silne przeczyszczenie. Jako przykład może służyć popularny olej rycynowy lub krotonowy, który wzmacnia ruchy perystaltyczne jelit i wchłanianie zwrotne w jelicie cienkim.

Również Gan Sui (Radix Euphorbiae Kansui, korzeń wilczomlecza chińskiego) stymuluje ruchy perystaltyczne jelit. Z kolei Ba Dou (Semen Croton Tiglii, nasiona krotonu przeczyszczającego) zawiera w swym składzie olej krotonowy. Otrzymywana z niego żywica krotonowa jest najsilniejszym środkiem przeczyszczającym, zwiększającym ruchy perystaltyczne jelit i reabsorpcję w jelicie cienkim. Działanie żywicy jest drastyczne - w ciągu 3 godzin powoduje biegunkę, bolesne parcie na stolec i kurcze w brzuchu. Działa przez 10-15 godzin.

Zioła (środki) drastycznie przeczyszczające - moczopędne są w stanie zwiększyć filtrację kłębuszkową i hamować zwrotną absorpcję w cewkach. Stosowane są w kłębuszkowym zapaleniu nerek lub zastoinowej niewydolności serca, gdyż zwiększając wydalanie moczu, zmniejszają obrzęki. Za przykład może posłużyć Qian Niu Zi (Semen Pharbitidis), zioło moczopędne stymulujące błony śluzowe oraz zwiększające wydzielanie w jelicie i ruchy perystaltyczne. Jego stosowanie jest zalecane w przypadku pacjentów z obrzękami i zaparciem.

Zioła przeciwgorączkowe

Zioła reprezentujące tę grupę są w swej naturze zimne lub ochładzające, dlatego łagodzą objawy Gorąca, takie jak czerwona twarz, przekrwione oczy, krwawienia, zaparcia, drgawki, mania, ropnie, stany zapalne, czerwony język z żółtym nalotem i szybkim tętnem (Shuo Mai). Zioła z tej grupy działają:

- antywirusowo, antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Przykładem są Huang Lian (Rhizoma Coptidis, kłącze koptis odmiany chińskiej), Huang Bai (Cortex Phellodendri, kora korkowca amurskiego), Huang Qin (Radix Scutellariae Baicalensis, korzeń tarczycy bajkalskiej), Jin Yin Hua (Flos Lonicerae Japonicae, kwait wiciokrzewu japońskiego), Ban Lang Gen (Radix Isatidis seu Baphicacanthi, korzeń urzetu barwierskiego) oraz Bai Tou Weng (Radix Pulsatillae Chinensis, korzeń sasanki chińskiej).

- przeciwgorączkowo, obniżając temperaturę ciała, jak na przykład Zhi Mu (Rhizoma Anemarrhenae, kłącze anemareny), Di Gu Pi (Cortex Lycii Radicis, kora korzenia kolcowoju chińskiego), Mu Dan Pi (Cortex Moutan Radicis, kora piwonii drzewiastej) czy Niu Huang (Calculus Bovis, kamień żółciowy bydlęcy).

- przeciwnadciśnieniowo, obniżając ciśnienie krwi. Można wymienić tutaj takie zioła jak Long Dan Cao (Radix Gentianae, korzeń goryczki), Xia Ku Cao (Spica Prunellae Vulgaris, czubek kwiatu głowienki pospolitej).

- uspokajająco, jak na przykład Zhi Zi (Fructus Gardeniae Jasminoidis, owoc gardeni jaśminowatej), Lian Xu (Stamen Nelumbinis Nuciferae, pręciki lotosu orzechodajnego), Huang Qin (Radix Scutellariae Baicalensis, korzeń tarczycy bajkalskiej), Mu Dan Pi (Cortex Moutan Radicis, kora piwonii drzewiastej) czy Shi Gao (Gypsum, gips).

- zwiększające odporność organizmu poprzez stymulowanie układu siateczkowo-śródbłonkowego i zwiększenie fagocytozy białych krwinek i makrofagów. W tej grupie wymienia się Bai Hua She She Cao (Herba Hedyotidis Diffusae), Yu Xing Cao (Herba cum Radice Houttuyniae Cordatae, ziele i korzeń houtujni sercowatej) czy Chuan Xin Lian (Herba Andrographitis Paniculatae).

W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej zioła przeciwgorączkowe dzieli się na pięć podstawowych grup. Są to:
- zioła usuwające Gorąco i Ogień,
- zioła usuwające Gorąco poprzez ochłodzenie Krwi,
- zioła usuwające Gorąco i toksyny,
- zioła usuwające Gorąco i Wilgoć,
- zioła usuwające letnie Gorąco oraz stany podgorączkowe.

Zioła usuwające Gorąco i Ogień

Tradycyjna Medycyna Chińska Ogień wiąże z Płucami, Wątrobą, Sercem i Żołądkiem. Najczęściej oznacza wysoką gorączkę, nadmierne pobudzenie i aktywność centralnego układu nerwowego, stąd zioła z tej grupy działają hamująco na centralny i sympatyczny układ nerwowy, moczopędnie, obniżają ciśnienie krwi, zmniejszają jej objętość, obniżają tempo podstawowej przemiany materii i tempo wytwarzania ciepła. Stosuje się je najczęściej przy wysokiej gorączce, stanach zapalnych, nadciśnieniu i drgawkach. W grupie tej wymienia się Shi Gao (Gypsum, gips), który obniża temperaturę ciała, zmniejsza pragnienie, obniża poziom cukru we krwi. Zhi Mu (Rhizoma Anemarrhenae, kłącze anemareny), zioło działające przeciwgorączkowo i przeciwbakteryjnie czy Xia Ku Cao (Spica Prunellae Vulgaris, czubek kwiatu głowienki pospolitej) o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwnadciśnieniowym oraz moczopędnym.

Zioła usuwające Gorąco przez ochłodzenie Krwi

Zioła z tej grupy działają przeciwgorączkowo, żółciopędnie, hamująco na sympatyczny układ nerwowy, obniżają ciśnienie krwi, tempo podstawowej przemiany materii i tempo wytwarzania ciepła oraz tonizują serce. Zioła z tej grupy są reprezentowane przez Niu Huang (Calculus Bovis, kamień żółciowy bydlęcy), który działa uspokajająco, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, kardiotonicznie, obniża ciśnienie krwi oraz zwiększa wydzielanie żółci. Z kolei Mu Dan Pi (Cortex Moutan Radicis, kora piwonii drzewiastej) działa przeciwzapalnie, jak i uspokajająco, przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i rozkurczowo.

Zioła usuwające Gorąco i toksyny

Są to zioła o silnym działaniu antybiotycznym. Potrafią hamować rozwój wirusów, bakterii, grzybów, a nawet komórek nowotworowych. Wzmacniają odporność organizmu oraz funkcję kory nadnerczy. Grupa ta jest reprezentowana między innymi przez Bai Hua She She Cao (Herba Hedyotidis Diffusae), zioło o działaniu antybakteryjnym i przeciwzapalnym, które wzmacnia układ siateczkowo-śródbłonkowy, wytwarzanie leukocytów, przeciwciał oraz wzmacnia fagocytozę. Bai Tou Weng (Radix Pulsatillae Chinensis, korzeń sasanki chińskiej) działając przeciwbakteryjnie i przeciwpełzakowo, hamuje rozwój między innymi gronkowców, pałeczek ropy błękitnej i pałeczek czerwonki. Powstrzymuje także wzrost rzęsistków, ponadto działa kardiotonicznie. Chuan Xin Lian (Herba Andrographitis Paniculatae) skutecznie oddziałuje w przypadku chorób zakaźnych (np. czerwonka, infekcje jelitowe i górnych dróg oddechowych). Zioło działa antywirusowo, antybakteryjnie, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie. Można tutaj wymienić również Yu Xing Cao (Herba cum Radice Houttuyniae Cordatae, ziele i korzeń houtujni sercowatej), Ma Chi Xian (Herba Portulacae Oleraceae, ziele portulaki warzywnej) oraz Shan Dou Gen (Radix Sophorae Tonkinensis, korzeń sofory).

Zioła usuwające Gorąco i Wilgoć

Według Tradycyjnej Medycyny Chińskiej Gorąco i Wilgotnoć są czynnikami wpływającymi na rozwój bakterii, grzybów, pełzaków, drożdżaków i rzęsistków. Dlatego zioła usuwające Gorąco i Wilgoć działają moczopędnie, żółciopędnie, przeciwzapalnie oraz hamują wzrost bakterii. Stąd ich zastosowanie w leczeniu między innymi czerwonki, zapalenia jelit, upławów czy rzęsistkowego zapalenia pochwy. Wśród licznych ziół z tej grupy wymienia się Huang Lian (Rhizoma Coptidis, kłącze koptis odmiany chińskiej), Huang Qin (Radix Scutellariae Baicalensis, korzeń tarczycy bajkalskiej), Huang Bai (Cortex Phellodendri, kora korkowca amurskiego), Ku Shen (Radix Sophorae Flavescentis, korzeń sofory) czy Qin Pi (Cortex Fraxini, kora jesionu).

Na przykład Huang Lian , Huang Qin i Huang Bai działają przeciwgorączkowo i antybakteryjnie. Tworzą grupę zwaną "trzema żółtymi ziołami". Ogólnie mówiąc, Huang Lian stosuje się do chorób związanych z Górnym Ogrzewaczem, Huang Qin wze Środkowym Ogrzewaczem, a Huang Bai z Dolnym. Dodatkowo Huang Lian działa uspokajająco, Huang Qin działa uspokajająco, przeciwskurczowo i przeciwalergicznie, żółciopędnie (przez zwiększenie wydzielania żółci) oraz przeciwnadciśnieniowo, co jest związane z właściwością nasilania diurezy. Huang Bai zawiera składniki czynne - berberynę i felodendrynę - dzięki którym zwiększa napięcie mięśni macicy, oskrzeli, żołądka, jelit i pęcherza moczowego. Ku Shen działa przeciwbakteryjnie, przeciwkaszlowo i antyastmatycznie. Zabezpiecza również przed utratą białych ciałek krwi w czasie chemioterapii, obniża częstotliwość akcji serca, siłę skurczów mięśnia sercowego, zwiększa wydalanie soli oraz ilość wydalanego moczu. Z kolei Qin Pi działa przeciwbakteryjnie, przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Zwiększa objętość wydalanego moczu oraz kwasu moczowego.

Zioła usuwające letnie Gorąco oraz stany podgorączkowe

Objawami towarzyszącymi letniemu Gorącu oraz stanom podgorączkowym są: przewlekła niewysoka gorączka, zwłaszcza po południu, odczucie "gorąca w pięciu centrach" (w okolicy serca, dłoni i stóp) oraz nocne poty.

Zioła tej grupy są reprezentowane między innymi przez Qing Hao (Herba Artemisia Annuae, korzeń bylicy rocznej), które zawiera artemisin, powstrzymujący dojrzewanie zarodźców malarii. Działa również przeciwgrzybiczo, antybakteryjnie, napotnie, przeciwbólowo, przeciwkaszlowo, wykrztuśnie i antyastmatycznie.

Di Gu Pi (Cortex Lycii Radicis, kora korzenia kolcowoju chińskiego) w swej naturze jest zimnym ziołem, dlatego potrafi obniżyć temperaturę ciała. Działa również przeciwbakteryjnie (zwłaszcza na bakterie duru brzusznego i paradurów), obniża poziom cukru we krwi, cholesterolu i ciśnienie krwi.

Zioła przeciwkaszlowe

Kaszel z reguły występuje z odpluwaniem lub bez odpluwania wydzieliny. W medycynie chińskiej często pojawia się termin Śluz (flegma), będący określeniem dla wydzielin (np. plwocina). Jest to również określenie przyczyn powstawania takich stanów chorobowych jak: wole, gruźlica węzłów chłonnych lub złogów cholesterolowych. Jeżeli Śluz znajduje się w płucach, jest przyczyną kaszlu, astmy, rozedmy płuc, zapalenia tchawicy i rozstrzenia oskrzeli. W przypadku zastoju w meridianach, Śluz jest przyczyną wola, zapalenia lub gruźlicy węzłów chłonnych, drgawek i epilepsji. Zioła o właściwościach wykrztuśnych ułatwiają odkrztuszanie i odpluwanie plwociny przez jej rozrzedzenie, zwiększają wydzielanie w układzie oddechowym oraz powodują rozluźnienie mięśni gładkich w oskrzelach.

Zioła przeciwkaszlowe dzielą się na:
- zioła usuwające Zimny Śluz,
- zioła usuwające Gorący Śluz,
- zioła przeciwkaszlowe i antyastmatyczne,
- zioła łagodzące kaszel.

Zioła usuwające Zimny Śluz

Są z natury ciepłe, powodują wzmożenie krążenia krwi w płucach, oskrzelach i oskrzelikach, podnoszą poziom metabolizmu na poziomie komórki i zmniejszają obrzęki w drogach oddechowych. Jako przykład może służyć Tian Nan Xing (Rhizoma Arisaematis, kłącze arisemy czerwonawej), które ma działanie wykrztuśne (przygotowane z imbirem), uspokajające, przeciwbólowe, harmonizujące i przeciwdrgawkowe (przygotowane z żółcią).

Zioła usuwające Gorący Śluz

Działają oczyszczająco, antybakteryjnie, przeciwgorączkowo, wzmacniają odporność organizmu, podnoszą poziom metabolizmu tkanek, obniżają ciśnienie krwi oraz zmniejszają krążenie krwi w płucach, oskrzelach i oskrzelikach. Można wymienić tutaj takie zioło jak Chuan Bei Mu (Bulbus Fritillariae Cirrhosae, cebula szachownicy), działające wykrztuśnie i przeciwkaszlowo. Efekt ten jest uzyskiwany przez odżywienie i nawilżenie płuc, dlatego jest to zioło stosowane zazwyczaj w przewlekłym i suchym kaszlu, w wyczerpaniu płynów płuc lub przy gruźlicy.

Zhe Bei Mu (Bulbus Fritillariae Thunbergii, cebula szachownicy okółkowej) rozszerza mięśnie gładkie oskrzeli, zmniejsza wydzielinę oskrzelową, dlatego najczęściej jest stosowane w ostrych stanach grypy, kaszlu, astmie, ropniach i gruźlicy węzłów chłonnych.

Zioła przeciwkaszlowe i antyastmatyczne

Łagodzą wszelkie stany pobudzenia układu oddechowego, odruch kaszlu oraz rozszerzają oskrzela i drogi oddechowe. Za przykład może służyć Kuan Dong Hua (Flos Tussilaginis Farfarae, kwiat podbiału pospolitego), zioło, które działa przeciwkaszlowo, wykrztuśnie i antyastmatycznie. Bai Bu (Radix Stemonae, korzeń stemony), które łagodzi odruch kaszlowy, stany pobudzenia układu oddechowego, działa również przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i przeciwrobaczo, stąd duża jego skuteczność przy wszach, owsikach, wszach głowowych, rzęsistku i przywrach. Zi Wan (Radix Asteris Tatarici, korzeń astra tatarskiego), to zioło powstrzymujące kaszel, działające przeciwbakteryjnie. Najczęściej jest stosowane w astmie z chronicznym kaszlem oraz przy krztuścu.

Zioła łagodzące kaszel

Zioła zawarte w tej grupie łagodzą kaszel poprzez nawilżenie. W medycynie chińskiej Suchość dzieli się na zewnętrzną i wewnętrzną. Zewnętrzną Suchość wywołuje suchy Wiatr oraz czynniki sprzyjające rozwojowi grypy, a wewnętrzna Suchość jest wynikiem wyczerpania płynów w Płucach. Towarzyszy temu objaw suchego gardła, suchego kaszlu najczęściej bez wydzieliny lub ze skąpą, czasem krwawą wydzieliną. W przypadku wyczerpania Yin Nerek objawami są nocne poty, odczucie gorąca w dłoniach i stopach oraz odczucie "parowania" kości. W grupie tej występują takie zioła jak Bai He (Bulbus Lilii, bulwa lilii) czy Bai Sha Shen (Radix Glehniae Littoralis, korzeń glenii, tzw. północny piaskowy korzeń).

Bai He działa przeciwkaszlowo, antyastmatycznie i uspokajająco. Łagodzi kaszel, nawilża płuca w stanach wyczerpania płynów, leczy bezsenność i pobudzenie nerwowo-ruchowe.

Bai Sha Shen wykazuje działanie wykrztuśne. Pobudza błony śluzowe oskrzeli do wydzielania śluzu, stąd zioło stosowane jest w objawach suchego gardła, suchego kaszlu ze skąpą wydzieliną lub bez niej, a także przy zaparciach spowodowanych przez utratę płynów żołądka.

Zioła trawienne

Mają za zadanie poprawić trawienie tłuszczów, białek i węglowodanów lub poprawić apetyt przez pobudzenie wydzielania kwasu żołądkowego, enzymów trawiennych i odruchu przesuwania treści pokarmowej. Niektóre z nich zawierają proteazę i lipazę, inne z kolei witaminę B i C. Jest to liczna grupa ziół, w której można wymienić Shan Zha (Fructus Crataegi, owoc głogu), Mai Ya (Fructus Hordei Vulgaris Germinantus, prażone ziarno skiełkowanego jęczmienia) czy Gu Ya (Fructus Oryzae Sativae Germinantus, prażone ziarno skiełkowanego ryżu siewnego).

Shan Zha zawiera w swym składzie kwas krategolowy, kwas cytrynowy i lipazę. Rozszerzając naczynia krwionośne, poprawia krążenie krwi w naczyniach wieńcowych, obniża ciśnienie krwi (bardzo powoli, ale w trwały sposób), poziom cholesterolu we krwi. Świeże owoce usuwają zastoje Krwi i obniżają ciśnienie tętnicze, prażone z kolei usuwają zastój pożywienia, a zwęglone są stosowane w leczeniu czerwonki. Zioło pomaga również w obkurczaniu macicy i w ten sposób odprowadza skrzepy krwi. Takie działanie przynosi ulgę przy bólach miesiączkowych oraz obkurcza macicę po porodzie.

Mai Ya zawiera diastazę, peptydazę, proteazę, lipazę i cholinę. W świeżej postaci używany jest jako środek wiatropędny, w prażonej jako środek trawienny oraz stymulujący laktację, a w wyprażonej na kolor brązowy postaci służy do usuwania zastoju pożywienia.

Gu Ya zawiera proteazę, peptydazę oraz witaminę B. Poprawia trawienie, apetyt, usuwa zastój pożywienia. Zwykle stosuje się go razem z prażonym jęczmieniem w celu nasilenia działania terapeutycznego.

Zioła rozgrzewające

Rou Gui (Cortex Cinnamomi Cassiae, kora cynamonowca wonnego) jest typowym ziołem żołądkowym, stymulującym żołądek i jelita, wzmacniającym wydzielanie śliny i soków żołądkowych, usprawniającym trawienie, łagodzącym skurcze żołądkowo-jelitowe, pomagającym w wydalaniu gazów. Obniża również ciśnienie krwi poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych, powoduje przekrwienie macicy, co może prowadzić do wystąpienia miesiączki.

Ding Xiang (Flos Caryophylli, kwiat goździkowca korzennego), zioło o działaniu wiatropędnym, łagodzącym wzdęcia, poprawiającym trawienie, przeciwbólowym, przeciwwymiotnym i przeciwzapalnym. Zioło to potrafi zahamować wzrost bakterii, pasożytów i tasiemca.

Wu Zhu Yu (Fructus Evodiae Rutaecarpae) wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwpasożytnicze, przeciwbólowe i przeciwwymiotne. Działa na żołądek, zwiększa ruchy perystaltyczne jelit, wspomaga wydalanie gazów oraz chroni przed nadmierną fermentacją w przewodzie pokarmowym.

Hua Jiao (Pericarpium Zanthoxyli, naowocnia żółtodrzewu) jako zioło z natury ostre i cierpkie, ogrzewa narządy brzucha, zwiększa apetyt, ruchy perystaltyczne jelit, ilość oddawanego moczu i potu. Posiada działanie uspokajające, przeciwbólowe, przeciwdrgawkowe, dlatego jest skutecznym ziołem przy epilepsji.

Zioła wzmacniające

Z reguły są stosowane u pacjentów przewlekle chorych. Są oni przeważnie osłabieni i wyczerpani, co jest spowodowane dużym ubytkiem Qi, Krwi, Yin lub Yang.  Zioła wzmacniające oddziałują na:
- odporność organizmu (nieswoistą - komórkową i swoistą - hormonalną);
- możliwości adaptacyjne organizmu, zwiększając je poprzez kontrolowanie aktywności adrenaliny, możliwość obniżenia ciśnienia krwi oraz poprzez możliwość zmniejszenia nadmiernego krwawienia żołądkowego;
- gruczoły dokrewne i system nerwowy, poprawiając działanie kory nadnerczy, zabezpieczając gruczoły wydzielania wewnętrznego (tarczycę, przysadkę mózgową, korę nadnerczy, jądra i macicę) przed degeneracją;
- metabolizm, regulując metabolizm glukozy, białek, cholesterolu, erytrocytów i leukocytów;
- wydolność fizyczną i psychiczną, redukując uciążliwe skutki stresu, zmniejszając zmęczenie, wzmacniając pamięć i zdolność myślenia.

Medycyna chińska zioła wzmacniające dzieli na cztery grupy, obejmujące zioła wzmacniające Qi, Krew, Yang i Yin.

Zioła wzmacniające Qi  

Stymulują centralny i sympatyczny układ nerwowy, wzmacniają cAMP, tempo podstawowej przemiany materii, stymulują bioelektryczną aktywność komórek, zwiększają możliwości adaptacyjne i odporność na inwazję drobnoustrojów, zwiększają wydolność fizyczną i umysłową, regulują funkcje gruczołów dokrewnych. Do grupy ziół wzmacniających Qi należy Ren Shen (Radix Ginseng, korzeń żeńszenia), zioło wzmacniające funkcje kory nadnerczy, odporność na choroby, wytrzymałość, co odbywa się przez stymulację wytwarzania immunoglobulin. Stymuluje pracę przysadki mózgowej, poprawia zdolność myślenia wzmaga odporność na zmęczenie, skraca czas leczenia ran i urazów, zwiększa metabolizm organizmu, redukuje ilość cukru i cholesterolu we krwi.
 

Dang Shen (Radix Codonopsitis Pilosulae, korzeń dzwonkowca wschodniego), zioło zwiększające produkcję leukocytów, poprawiające fagocytozę układu siateczkowo-śródbłonkowego, przez co wzmacnia zdolność do walki z chorobami. Zwiększa produkcję hemoglobiny i erytrocytów, dlatego może być wykorzystywane w przypadku anemii i krwawień, obniża ciśnienie krwi oraz redukuje ilość białka w moczu, co pozwala wykorzystać zioło w leczeniu chronicznego zapalenia nerek.

Huang Qi (Radix Astragali Membranaceus, korzeń traganka błoniastego) działa kardiotoniczne, moczopędnie, zwiększa wytwarzanie przeciwciał, poprawia fagocytozę, obniża ciśnienie krwi.

Gan Cao (Radix Glycyrrhizae Uralensis, korzeń lukrecji uralskiej) zawiera glycyrrhizinę. Działa antyhistaminowo, przeciwzapalnie, łagodzi skurcz jelit, obniża kwaśność żołądka. Redukuje i neutralizuje toksyczność innych ziół w recepturze.

Bai Zhu (Radix  Atractylodis Macrocephalae, kłącze atraktyloda wielkogłówkowego) wpływa na zwiększenie wagi ciała oraz siły mięśni. Wzmacnia również wydzielanie soków żołądkowego i jelitowego, obniża poziom cukru we krwi, zapobiega utracie glikogenu w wątrobie, wydłuża czas protrombinowy oraz czas krzepnięcia.
 

Ling Zhi (Ganoderma Lucidum, suszona zarodnia grzyba Ganoderma Lucidum), zawiera w swym składzie ergosterole, albuminy i grzybowe lizozymy. Działa przeciwbólowo, uspokajająco, przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, przeciwnadciśnieniowo, hamująco na funkcje centralnego układu nerwowego. Poprawia krążenie krwi w naczyniach wieńcowych i mięśniu sercowym, wzmacnia odporność organizmu.

Zioła wzmacniające Krew

Zwiększają wytwarzanie erytrocytów i leukocytów. Wśród wielu ziół reprezentujących tę grupę można wymienić Dang Gui (Radix Angelicae Sinensis, korzeń arcydzięgla chińskiego), Di Huang (Radix Rehmanniae, korzeń rehmanii), Bai Shao (Radix Paeoniae Lactiflorae, korzeń białej peonii) lub He Shou Wu (Radix Polygoni Multiflori, korzeń rdestu wielokwiatowego).

Dang Gui zawiera w swym składzie kwas foliowy, witaminę B₁₂ i witaminę A, dlatego zioło znalazło szerokie zastosowanie w leczeniu wszelkiego typu niedokrwistości, w tym złośliwej. Wykazuje działanie uspokajające, przeciwbólowe i przeciwzapalne. Poprawia krążenie krwi w naczyniach wieńcowych, zapobiega niedokrwieniu mięśnia sercowego, działa leczniczo przy migotaniu przedsionków, hamuje skurcze mięśnia macicy. Cały korzeń stosuje się w celu uregulowania zaburzeń miesiączkowania oraz chorób krwi. Głowa korzenia działa hemostatycznie (zwęglona), część środkowa odżywiająco, a ogon korzenia poprawia krążenie krwi (przygotowany z winem).

Di Huang działa antybakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwzapalnie, moczopędnie i hemostatycznie (pobudza krzepnięcie krwi i skraca czas krwawienia). Wzmacnia również kurczliwość mięśnia sercowego oraz obniża poziom cukru we krwi. Świeży korzeń jest używany do leczenia krwawień z powodu Gorąca Krwi, zaś suszony do leczenia krwawień z powodu niedoboru Krwi oraz w celu odżywienia Yin.

Bai Shao wykazuje działanie rozkurczowe, rozluźniające mięśnie gładkie żołądka i macicy, uspokajające, przeciwbólowe, przeciwnowotworowe, przeciwdrgawkowe, przeciwzapalne oraz przeciwbakteryjne. Obniża również temperaturę ciała, rozszerza naczynia krwionośne i zapobiega zlepianiu się płytek krwi.

He Shou Wu zawiera lecytynę, składnik budowy komórek nerwowych, komórek krwi i nabłonków. Zioło obniża poziomu cholesterolu we krwi, zapobiega powstawaniu arteriosklerozy i złogów cholesterolu w wątrobie. Działa rozwalniająco oraz podobnie jak hormony kory nadnerczy.

Zioła wzmacniające Yang

Działają podobnie jak zioła wzmacniające Qi. Nasilają działanie hormonów produkowanych przez gruczoły dokrewne oraz zwiększają tempo metabolizmu. Jako przykład mogą służyć Lu Rong (Cornu Cervi Parvum, róg młodego jelenia), Yin Yang Huo (Herba Epimedii, ziele epimedium strzałkowego lub wielkolistnego), Dong Chong Xia Cao (Cordyceps Sinensis, grzyb pasożytujący na larwie Hepialus varians Stautinger oraz szczątki ciała tego owada) i Bu Gu Zhi (Fructus Psoralea Corylifoliae, owoc psoralei).

Lu Rong zawiera w swym składzie estron, estradiol, żelatynę, białka i aminokwasy. Regeneruje hemoglobinę, erytrocyty i retikulocyty. Dzięki niemu komórki mózgowe lepiej przyswajają tlen. Wzmacnia apetyt, łagodzi zmęczenie, przyspiesza zrost kości po złamaniu i pęknięciu oraz leczy owrzodzenia.

Yin Yang Huo wykazuje działanie podobne do działania męskich hormonów płciowych, a więc zwiększa wydzielanie nasienia i zdolność do odbywania stosunków płciowych. Wykazuje również działanie przeciwkaszlowe, wykrztuśne, antyastmatyczne, antybakteryjne i przeciwnadciśnieniowe.

Dong Chong Xia Cao jest grzybem pasożytniczym rosnącym na larwach gąsienicy. Działa nasennie, uspokajająco, przeciwbakteryjnie oraz niszcząco na komórki nowotworowe.

Bu Gu Zhi rozszerza naczynia wieńcowe i tym samym wzmacnia akcję serca. Ma podobne działanie jak melatonina, pobudzając miejscowo skórę do wytwarzania nowego pigmentu. Wyraźnie skraca czas krwawienia i objętość wynaczynionej krwi. Stąd zioło jest używane przy krwawieniach wewnątrzmacicznych.

Zioła wzmacniające Yin

Według medycyny chińskiej niedokrwistość prowadzi do wyczerpania płynów i elektrolitów. Zioła zaklasyfikowane do tej grupy wzmacniają funkcje parasympatycznego układu nerwowego, cGMP, komórkową i humoralną odporność. Działają moczopędnie, obniżają ciśnienie krwi i poziom metabolizmu, a także wzmacniają wytwarzanie komórek krwi oraz zapobiegają niszczeniu leukocytów z powodu przyjmowania cyklofosfamidu. Przykładowo w tej grupie ziół można wymienić Gou Qi Zi (Fructus Lycii, owoc kolcowoju), Mai Men Dong (Tuber Ophiopogonis Japonici, bulwa konwalnika japońskiego), Shi Hu (Herba Dendrobii, ziele dendrobium szlachetnego) czy Yu Zhu (Rhizoma Polygonati Odorati, kłącze kokoryczki wonnej).

Gou Qi Zi zwiększa nieswoistą odporność (komórkową), fagocytozę makrofagów oraz wytwarzanie limfocytów T. Pobudza regenerację komórek wątroby oraz zapobiega odkładaniu się w nich tłuszczu. Obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi.

Mai Men Dong zwiększa tolerancję na niedotlenienie, obniża poziom cukru we krwi oraz regeneruje komórki B wysepek Langerhansa w trzustce.

Shi Hu działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, a także pobudza ruchy perystaltyczne żołądka i jelit oraz wydzielanie soków żołądkowych.

Yu Zhu wykazuje działanie kardiotoniczne, przy czym podanie małej dawki wzmacnia gwałtownie pracę serca, natomiast duża dawka zwalnia ten proces. Również po przyjęciu doustnym obserwuje się wzrost poziomu cukru we krwi, który potem powoli opada.

 

Zioła wiatropędne

Zastój krążenia Qi oznacza nieprawidłowe funkcjonowanie mięśni szkieletowych, mięśni gładkich naczyń krwionośnych i mięśni jelit. Zastój krążenia w narządach lub meridianach prowadzi do miejscowego bólu, pojawienia się uczucia rozpierania i ucisku. Zioła wiatropędne działają regulująco na przewód pokarmowy, rozluźniająco na mięśnie gładkie i żółciopędnie. Wpływając regulująco na przewód pokarmowy, mogą zarówno pobudzać, jak i hamować mięśnie gładkie jelit. W przypadku objawów nadczynności, jak na przykład czkawka, biegunka, ból brzucha, wykorzystuje się hamujące działanie takich ziół jak Chen Pi (Pericarpium Citri Reticulatae, suszona skórka dojrzałych owoców mandarynki) czy Qing Pi (Pericarpium Citri Reticulatae, suszona skórka niedojrzałych owoców mandarynki). Z kolei przy objawach niedoczynności przewodu pokarmowego, a więc przy niestrawności, uczuciu rozpierania w brzuchu czy zaparciach, stosuje się pobudzające zioła, takie jak Mu Xiang (Radix Aucklandiae Lappae, korzeń auklandii czepnej (sausurei)), Wu Yao (Radix Lindera Strychnifoliae, korzeń lindery) czy Zhi Ke (Fructus Citri Aurantii, dojrzały owoc gorzkiej pomarańczy). Zioła wiatropędne w swym składzie posiadają olejki eteryczne, które wspomagają wydzielanie soków żołądkowych, zwiększają ruchy perystaltyczne jelit oraz wspomagają usuwanie gazów. Zioła z tej grupy rozluźniają również mięśnie gładkie oskrzeli, naczyń krwionośnych i mięśnie szkieletowe. Zioła wiatropędne o działaniu żółciopędnym, wzmagają wydzielanie żółci, poprawiają krążenie krwi w wątrobie oraz regulują napięcie mięśni gładkich wątroby, dróg żółciowych, klatki piersiowej, macicy i przewodu pokarmowego.

Chen Pi działa wykrztuśnie, antyastmatycznie, przeciwzapalnie oraz przeciwnowotworowo. Zmniejsza kruchość naczyń krwionośnych i czas krwawienia, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych oraz poprawia trawienie. Pobudza również wydzielanie śluzu przez błony śluzowe układu oddechowego oraz rozrzedza nagromadzoną flegmę.

Qing Pi działa wykrztuśnie i antyastmatycznie, łagodzi skurcze oskrzeli, przyspiesza wydalanie gazów oraz zwiększa ciśnienie krwi.

Zhi Ke działa o wiele łagodniej niż Zhi Shi ( Fructus Immaturus Citri Aurantii, niedojrzały owoc gorzkiej pomarańczy), dlatego nadaje się do usuwania zastoju Qi i treści pokarmowych zalegających w śledzionie i żołądku. Oba rodzaje pomarańczy powodują, rytmiczne i silne skurcze mięśnie przewodu pokarmowego i macicy oraz wzmacniają kurczliwość mięśnia sercowego, powiększając jego objętość wyrzutową.

Xiang Fu (Rhizoma Cyperi Rotundi, kłącze cibory okrągłej) działa przeciwbólowo (podwyższa próg odczuwania bólu), antyacetylocholinowo, antybakteryjnie i przeciwzapalnie. Wykazuje słabe działanie podobne do estrogenów, hamuje skurcze macicy i łagodzi stany spastyczne. W celu łagodzenia bólu zioło przygotowuje się z octem, w celu głębszej penetracji meridianów i kanałów z winem, chcąc nawilżyć Suchość z solą, w celu rozluźnienia Śluzu z sokiem imbirowym, a aby powstrzymać krwawienie z węglem drzewnym.

 

Zioła regulujące krwioobieg

Działają poprzez poprawę krążenia oraz usunięcie zastojów Krwi. Zastoje Krwi są najczęściej spowodowane przez zastój Qi, urazy, nadmierne krwawienie powodujące niedobór Krwi oraz przez patogenne wpływy Gorąca i Zimna. Takie zastoje powodują zablokowanie krążenia, a to z kolei prowadzi do powstawania stanów zapalnych, włókniakomięśniaków, nieprawidłowego wzrostu lub chorób metabolicznych czy autoimmunologicznych. Aby usunąć te stany chorobowe, należy wyeliminować zastoje Krwi. Zioła z tej grupy poprawiając krążenie krwi, regulują metabolizm mięśnia sercowego, zmniejszają częstość akcji serca, zapotrzebowanie na tlen, zapobiegają stanom niedokrwienia, zlepianiu się płytek krwi i formowaniu się skrzeplin oraz obniżają poziom cholesterolu we krwi. Wykorzystując je do leczenia stanów zapalnych, poprawiają miejscowo krążenie krwi, działają antywirusowo i antybakteryjnie. W przypadku przerzutów nowotworowych poprzez zwiększenie ilości monocytów i fagocytów hamują wzrost komórek nowotworowych. W obszarze zmian nowotworowych regulują metabolizm tkanek oraz hamują formowanie się kolagenu. Wspomagają leczenie urazów tkanek miękkich poprzez wzmocnienie fagocytozy monocytów i makrofagów, wzmocnienie regeneracji komórek krwi i gojenie się tkanek miękkich. Wpływając na system odpornościowy, regulują odporność zarówno swoistą (humoralną), jak i nieswoistą (komórkową).

Zioła regulujące krwioobieg to zioła:
- regulujące krążenie krwi (Chi Shao, Dan Shen, Chuan Xiong, Hong Hua, Tao Ren, Yan Hu Suo, Jiang Huang),
- hemostatyczne (Xian He Cao, San Qi).

Chi Shao (Radix Paeoniae Rubrae, korzeń czerwonej peonii) działa uspokajająco, przeciwbólowo, antykonwulsyjnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie. Rozszerza naczynia wieńcowe, wzmacnia przepływ krwi, łagodzi skurcze, hamuje wydzielanie soków żołądkowych i zapobiega powstawaniu wrzodów.

Dan Shen (Radix Salviae, korzeń szałwi) wzmacniając krążenie obwodowe, poprawia mikrokrążenie. Rozszerza naczynia wieńcowe, poprawia kurczliwość mięśnia sercowego, hamuje wzrost komórek nowotworowych, regeneruje tkanki oraz zmniejsza gęstość krwi.

Chuan Xiong (Radix Ligustici Chuanxiong, korzeń marchwicy chuanxiong) poprawia krążenie krwi w mózgu, naczyniach wieńcowych i kończynach. Zapobiega zlepianiu się płytek krwi, obniża ciśnienie krwi (stosowane razem z rezerpiną), zapobiega metabolicznym zaburzeniom mózgowym spowodowanym przez niedobór witaminy E.

Hong Hua (Flos Carthami Tinctorii, kwiat krokosza barwierskiego) powoduje rytmiczne kurczenie się macicy, stymuluje mięśnie gładkie oskrzeli, jelit i naczyń krwionośnych. Zapobiega zlepianiu się płytek krwi i formowaniu się skrzeplin. Obniża poziom cholesterolu we krwi, w tym całkowity poziom lipidów i trójglicerydów.

Tao Ren (Semen Persicae, nasiona brzoskwini zwyczajnej) zawierając amygdalazę, działa wykrztuśnie i antyastmatycznie. Jako zioło o działaniu antyalergicznym jest stosowane w zapaleniu skóry i pokrzywce. Hamuje powstawanie alergicznych przeciwciał.

Yan Hu Suo (Rhizoma Corydalis, kłącze kokoryczy pełnej) wykazuje silne działanie przeciwbólowe. Działa również uspokajająco, nasennie i przeciwspastycznie. Hamując wydzielanie soków żołądkowych, zapobiega powstawaniu wrzodów.

Jiang Huang (Rhizoma Cucurmae Longae, kłącze ostryżu długiego) zawiera kurkuminę, dlatego wzmaga wydzielanie żółci oraz rozpuszcza piasek w pęcherzyku żółciowym. Hamuje zlepianie się płytek krwi, działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Zioło powszechnie stosowane w przypadku anginy, arteriosklerozy oraz reumatoidalnego zapalenia stawów.

Zioła hemostatyczne

zwiększają ilość wydalanego moczu oraz jonów sodu. Stosowane są głównie w przypadkach obrzęku i skąpomoczu.

Fu Ling (Sclerotium Poriae Cocos, stwardniały grzyb poria) zawiera zgrubiałe wielocukry. Przyczyny diuretycznego działania tego zioła nie są całkowicie wyjaśnione, lecz powszechnie wiadomo, że efekt ten jest powolny i długotrwały. Zwiększa wydalanie jonów sodu, potasu i chlorków. Działa również uspokajająco oraz zmniejsza zawartość cukru we krwi.

Zhu Ling (Sclerotium Polypori Umbellati, stwardniały grzyb Umbellatus) zwiększa ilość wydalanych jonów sodu, potasu i chlorków oraz wydalanego moczu. Jego działanie diuretyczne jest silniejsze od kofeiny, Mu Tong czy Fu Ling. Zioło to hamuje reabsorpcję wody i elektrolitów w cewkach nerkowych. Działa również przeciwbakteryjnie oraz powstrzymuje wzrost komórek nowotworowych.

Ze Xie (Rhizoma Alismatis Orientalitis, kłącze żabieńca) nasila wydalanie moczu, mocznika, jonów potasu i chloru. Obniża poziom cukru i cholesterolu we krwi. Działanie zioła jest podobne do działania choliny i lecytyny. 

Han Fang Ji (Radix Stephaniae Tetrandrae) zawiera w swym składzie tetradrynę i trybolinę. Wiadomo, że małe dawki stymulują pracę nerek, zwiększają wydalanie moczu, zaś większe hamują ten proces. Zioło działa również przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, antybakteryjnie, przeciwhistaminowo, przeciwzapalnie i przeciwnadciśnieniowo oraz rozluźniająco na mięśnie.

Ban Bian Lian (Herba Lobeliae Chinensis cum Radicae, ziele i korzeń lobelii chińskiej) działa diuretycznie i przeciwnadciśnieniowo, pobudza nerw błędny oraz hamuje ośrodek naczynioruchowy i mięsień sercowy. Skraca również czas krwawienia oraz zwiększa wytwarzanie żółci.
 

Zioła usuwające Gorąco i Wilgoć

W tej grupie warto wspomnieć o Huo Xiang (Herba Agastaches seu Pogostemi, ziele brodźca paczułki). Zioło zawiera paczulowy olejek eteryczny, stymulujący błonę śluzową żołądka oraz zwiększający wydzielanie soków żołądkowych, które poprawiają funkcję trawienia. Hamuje również nadmierne ruchy perystaltyczne, działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo Bywa stosowane jako środek przeciwwymiotny po przygotowaniu razem z imbirem.

Hou Po (Cortex Magnoliae Officinalis, kora magnolii lekarskiej) również zawiera olejki eteryczne, które łagodzą wzdęcia w przewodzie pokarmowym. Działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i przeciwamebowo. Rozluźnia mięśnie szkieletowe oraz obniża ciśnienie krwi.

 

Zioła przeciwreumatyczne

W medycynie chińskiej tak zwany "syndrom Bi" obejmuje takie choroby jak: reumatyczne zapalenie stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, rwa kulszowa oraz większość bólów mięśniowych. Wszystkie są wynikiem wpływu zewnętrznych czynników Zimna, Wiatru i Wilgoci. Zioła antyreumatyczne łagodzą bóle, poprawiają krążenie Qi i Krwi oraz wzmacniają ścięgna. Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i moczopędne. Grupa tych ziół jest reprezentowana przez Qin Jiao (goryczka), Wei Ling Xian (Clematis), Chou Wu Tong (liść Glorybower) i Sang Ji Sheng (Mulberry mistletoe).

Qin Jiao (Radix Gentianae, korzeń goryczki wielkolistnej) zawiera gencjaninę, która wykazuje działanie podobne do działania salicylanu sodu. Jest uspokajająca i przeciwbólowa. Działa również przeciwgorączkowo, przeciwbakteryjnie, antyhistaminowo i przeciwnadciśnieniowo. Podnosi ilość cukru we krwi oraz obniża ilość glikogenu poprzez zdolność uwalniania adrenaliny.

Wei Ling Xian (Radix Clematidis, korzeń powojnika chińskiego) wzmacnia ruchy perystaltyczne przewodu pokarmowego. Wykazuje również działanie moczopędne, przeciwbólowe oraz przynosi dużą ulgę przy bólu towarzyszącym zapaleniu stawów ze skurczem.
 

Chou Wu Tong (Folium Clerodendri Trichotomi, liść szczęślina) wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Zioło jest bardzo często zalecane w przypadkach zapalenia stawów z obrzękami na kończynach. Obniża ciśnienie krwi przez rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz usuwa takie objawy, jak ból głowy, bezsenność czy zawroty głowy.

Sang Ji Sheng (Ramus Loranthi seu Visci, gałązki jemioły pospolitej lub gązewnika) hamując pobudzający wpływ sympatycznego układu nerwowego oraz ośrodka naczynioruchowego, działa uspokajająco, moczopędnie i przeciwnadciśnieniowo. Obniża poziom cholesterolu we krwi oraz wykazuje podobne działanie do witaminy PP w utrzymaniu odporności kapilarów.

 

Zioła uspakajające

Są stosowane przede wszystkim do obniżania pobudzenia oraz uzyskiwania stanu snu, który jest stanem odpoczynku i regeneracji. Grupa tych ziół jest reprezentowana przez środki uspokajające, wykazujące silne działanie oraz przez zioła, które uspokajają przez odżywienie.

Silnie działające środki uspokajające

To z reguły silnie działające minerały lub muszle, takie jak Mu Li (Concha Ostreae, skorupa ostrygi), Zhu Sha (Cinnabaris, cynober), Ci Shi (Magnetitum, magnetyt) oraz Hu Po (Succinum, bursztyn). Są to środki silnie hamujące działanie centralnego układu nerwowego, przedłużają czas snu po użyciu barbituranów, obniżają aktywność oraz redukują objawy szoku. 

Mu Li jest bogata w węglan wapnia, fosforany, siarczany i magnez. Działa uspokajająco, ściągająco i harmonizująco. Stosuje się ją jako lek ściągający i przeciwkaszlowy (po wcześniejszym wyprażaniu nad ogniem), środek przy leczeniu przedwczesnego wytrysku nasienia, obfitych upławów oraz nadkwaśności żołądkowej.

Zhu Sha minerałem stosowanym wewnętrznie jako środek uspokajający i obniżający napięcie nerwowe. Działa antyspazmatycznie i antykonwulsyjnie. Stosowany zewnętrznie działa przeciwbakteryjnie i przeciwpasożytniczo. Podawany jest w przypadkach ropni i czyraków.

Hu Po działa uspokajająco, łagodząco na napięcie nerwowe, przeciwkonwulsyjnie i moczopędnie. Zawiera kwas bursztynowy, który jest związany z metabolizmem kwasu gamma-aminomasłowego w centralnym układzie nerwowym. 

Zioła, które uspokajają przez odżywienie

Zawierają w swym składzie białka, witaminy i glukozydy. Odżywiają Płyny (Jin Ye) i Yin oraz działają odżywczo na Serce. Wzmacniają funkcjonalną wydolność organizmu, umysłową harmonię oraz poprawiają proces myślenia. Obniżają ciśnienie krwi, wykazują również działanie nasenne i antykonwulsyjne. Przykładem są Suan Zao Ren (Semen Ziziphi Spinosae, nasiona głożyny pospolitej), Yuan Zhi (Radix Polygalae Tenuifoliae, korzeń krzyżownicy cienkolistnej) czy Fu Shen (Radice Poria cum Pini).

Suan Zao Ren to zioło działające uspokajająco i harmonizująco. Obniża temperaturę ciała, ciśnienie krwi oraz zmniejsza ból. Wytwarza się z niego pigułki nasenne przyjmowane przed snem.

Yuan Zhi działa wykrztuśnie. Jest ponadto ziołem uspokajającym, harmonizującym i przeciwdrgawkowym.

Fu Shen to centralna część grzyba pasożytniczego, rosnącego na drzewie, przez którą przyczepia się do pnia. Działa uspokajająco, lecz nie wykazuje działania nasennego. Sprzyja osiąganiu głębokich poziomów snu bez marzeń sennych.

 

Zioła przeciwdrgawkowe

Padaczka objawia się głównie jako napady drgawkowe (padaczka z atakami pierwotnie uogólnionymi) lub chwilową utratą świadomości (mały napad padaczkowy). Medycyna chińska wiąże to z nierównowagą Yang Wątroby, wewnętrznym Wiatrem i Śluzem z objawami skurczów, zawrotów głowy i drgawek. Zioła przeciwdrgawkowe wykazują działanie przeciwnadciśnieniowe, przeciwdrgawkowe i przeciwepileptyczne, uspokajające i nasenne. Przedstawicielami tej grupy są Tian Ma (Rhizoma Gastrodiae Elatae, kłącze gastrodii elata), Gou Teng (Ramulus cum Uncis Uncariae, gałązki czepoty z cierniami), Zhen Zhu Mu (Concha Margaritaferae, muszla małży).

Tian Ma zawierając w swym składzie gostrodyn, działa przeciwbólowo, uspokajająco i przeciwdrgawkowo oraz rozszerzająco na naczynia krwionośne, poprawiając krążenie obwodowe i mózgowe oraz zmniejszając ciśnienie krwi w mózgu. Wzmaga wydzielanie żółci, obniża ciśnienie krwi i zwalnia akcję serca. Wzmacnia tolerancję na niedotlenienie oraz ochrania serce przed skutkami niedotlenienia.

Gou Teng działa uspokajająco, ale nie wykazuje działania nasennego. Zmniejsza pobudzenie kory mózgowej, niszczy pewne pozytywne odruchy warunkowe, przedłuża czas trwania odruchu warunkowego. Działa również przeciwnadciśnieniowo i przeciwepileptycznie. Zioło wykorzystywane w leczeniu nadciśnienia pochodzenia nerkowego. Hamuje działanie histaminy oraz rozluźnia skurcz mięśni gładkich.

Zhen Zhu Mu zawiera 80-90% węglanu wapnia. Stosowana jest przy katarakcie, nocnej ślepocie i przekrwieniu oczu. W przypadkach zapalenia wątroby zabezpiecza przed zniszczeniem miąższu wątroby. Hamuje skurcze jelit spowodowane przez histaminę, jak również neutralizuje wrzody żołądka spowodowane przez nadkwaśność.

 

Zioła ściągające

Zioła ściągające zawierają taninę, sole nieorganiczne i kwasy organiczne. W smaku są cierpkie i ściągające. Tanina łącząc się z białkami w tkankach, formuje warstwę ochronną pod zewnętrznymi toksynami. Białka zagęszczają krew i blokują kapilary skaleczonych tkanek, tak więc tanina może powstrzymać krwawienie. Zioła te regulują napięcie mięśni gładkich dróg moczowo-płciowych, przewodu pokarmowego, układu oddechowego i naczyń krwionośnych. Hamują funkcję wydzielniczą błon śluzowych i gruczołów potowych. Powstrzymują tworzenie się wysięku oraz wysięku płynu surowiczego do rany, a co za tym idzie powstawanie stanu zapalnego. Są powszechnie stosowane przy kaszlu, biegunce, krwawieniach, upławach, nasieniotoku, nadmiernym oddawaniu moczu, nocnych lub spontanicznych potach. Wśród ziół ściągających należy wymienić Wu Wei Zi (Fructus Schisandrae Chinensis, owoc cytryńca chińskiego), Wu Mei (Fructus Pruni Mume, owoc śliwy mume), Chi Shi Zhi (Halloysitum Rubrum, kaolin).

Wu Wei Zi reguluje pobudzające i hamujące funkcje centralnego układu nerwowego, wzmacnia zdolność do wysiłku oraz redukuje uczucie zmęczenia. Działa pobudzająco na układ oddechowy i mięśnie gładkie macicy, kardiotonicznie, poprawiając krążenie krwi i kurczliwość mięśnia sercowego.

Wu Mei działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i przeciwpasożytniczo. Nasila wydzielanie żółci. Bywa stosowane zewnętrznie w przypadku modzeli, nagniotków i łuszczycy.

Chi Shi Zhi wykazuje działanie pochłaniające toksyny i bakterie oraz powstrzymuje biegunkę.

 

Zioła przeciwrobacze

Zioła przeciwrobacze są z reguły środkami przeciw tasiemcom, obleńcom, przywrom i wielu innym pasożytom. Powszechnie używanymi ziołami tej grupy są Nan Gua Zi (Semen Cucurbitae Moschatae, nasiona dyni piżmowej), Bing Lang (Semen Arecae Catechu, nasiona areki katechu (żuwipalmy, pinangi, żuwny)), Shi Jun Zi (Fructus Quisqualis Indicae), Ku Lian Mu Pi (Cortex Meliae, kora melii).

Ziołami stosowanymi przeciw tasiemcom są Nan Gua Zi. W licznych badaniach wykazano, że 30% ekstrakt z nasion dyni potrafi sparaliżować środkową i tylną część tasiemca. Powoduje, że te segmenty ciała pasożyta stają się cieńsze i szersze. Również 30% ekstrakt z Bing Lang potrafi paraliżować część głowową tasiemca. Ponieważ zioła te uzupełniają się w swoim działaniu, mogą być stosowane razem. Klinicznie, wcześnie rano przed śniadaniem, podaje się 80-120 g pudru z nasion dyni lub ich ekstrakt; ¹/_²-2 godzin później podaje się 60-100 g nasion areki. Po kolejnej ¹/_² godziniy podaje się 30 g siarczanu magnezu. Zwykle po 3 godzinach tasiemiec zostaje wydalony. Większość pacjentów jest w stanie wydalić tasiemca po południu lub następnego dnia.

Shi Jun Zi działa skutecznie przeciw glistom świńskim, glistom, owsikom i tęgoryjcom dwunastnicy. Zioło to zawiera sole potasowe kwasu quisqualis, które są składnikiem czynnym przeciw glistom i tasiemcom. Potrafią one paraliżować głowę glisty świńskiej, lecz nie potrafią jej zabić. Zioło to poprawia trawienie, dlatego jest dobre w przypadku niedożywienia i niestrawności u dzieci.

Ku Lian Mu Pi wykazuje pobudzające działanie na głowę i środkowy segment ciała glisty świńskiej. Powoduje to nasilenie spontanicznych odruchów i bardzo silnych skurczów występujących z przerwami. Ten destrukcyjny, rytmiczny ruch może trwać około 10-24 godzin. Taki rodzaj pobudzającego działania na mięśnie glisty powoduje zmęczenie silnymi skurczami oraz w efekcie pojawienie się skurczu trwałego. W końcu glista traci przyczepność i odpada od śluzówki jelita, po czym jest wydalana z ciała.

 

Zioła przeciwnowotworowe

Zioła występujące w tej grupie działają usuwając toksyny i ropnie, poprawiając krążenie krwi i usuwając jej zastój, usuwając Śluz i guzki, usuwając nowotwory i nagromadzeone komórki oraz działają wzmacniająco.

Zioła usuwające toksyny i ropnie

Mogą bezpośrednio lub pośrednio niszczyć i powstrzymywać wzrost komórek nowotworowych. Niektóre zioła z tej grupy działają przeciwwirusowo lub przeciwbakteryjnie oraz potrafią usuwać toksyny i ropnie. Inne wzmacniają układ odpornościowy przez zwiększenie ilości i poprawienie funkcji leukocytów, limfocytów i makrofagów. Są też takie, które pobudzają funkcję kory nadnerczy i ACTH (hormon kory nadnerczy) oraz wzmacniają lecznicze działanie chemio- i radioterapii. W grupie tej można wymienić Bai Hua She She Cao (Herba Hedyotidis Diffusae), Ban Zhi Lian (Herba Scutellariae Barbatae, ziele tarczycy) czy Ya Dan Zi (Fructus Brucae Javanicae, owoc brucei).

Bai Hua She She Cao hamuje proces mitozy komórek nowotworowych oraz powoduje degenerację i martwicę tkanek rakowych. Następuje zmiana w spoistości komórek srebrochłonnych wątroby, śledziony i węzłów limfatycznych. Te komórki srebrochłonne mogą owijać ogniska rakowe, powodując, że naciekanie i przerzuty są trudniejsze.

Ban Zhi Lian działa detoksykacyjnie. Zioło jest stosowane także przy zapaleniu wątroby, ukąszeniu przez węże lub owady. Przy leczeniu nowotworów często używane razem z Bai Hua She She Cao.

Ya Dan Zi hamuje wzrost spermatocytów. Powoduje rozpad jądra komórkowego i błony komórkowej, skurczenie się jądra komórkowego, tworzenie się wodniczek komórkowych i łagodną nadbarwliwość komórki. Chloroformowy ekstrakt owocu brucei hamuje wzrost fibrocytów.

Zioła poprawiające krążenie krwi i usuwające zastój Krwi

Ściśle umiejscowiony lub chroniczny ból wynika zawsze z zastoju Krwi, zarówno z powodu Zimna, jak i Gorąca. Język najczęściej ma wówczas barwę ciemnoczerwoną z purpurowymi punktami lub plamami. Zioła z tej grupy mają zdolność poprawiania krążenia krwi i Qi, zwiększania przenikalności krwi, zmiękczania tkanek na które działają, usuwania bólu i stanów zapalnych. Niektóre zioła potrafią nasilać proteolityczne działanie na fibrynę oraz obniżać stabilność włóknika otaczającego komórki nowotworowe. Inne natomiast niszczą skrzepy fibryny, zwiększają objętość krwi oraz poprawiają mikrokrążenie. Przykładami są Da Ji (Herba seu Radix Cirsii Japonici, ziele i korzeń ostrożenia japońskiego) lub E Zhu (Rhizoma Curcumae Ezhu, kłącze ostryżu plamistego).

Da Ji przyspiesza proces hemolizy w śledzionie oraz zwiększa wytwarzanie rozetek E. Wzmacnia zarówno komórkową, jak i humoralną odporność organizmu. Skraca czas krwawienia oraz czas krzepnięcia krwi.

E Zhu to zioło niszczące komórki nowotworowe przez wywołanie w nich procesu degeneracji, martwicy, wydalania i zmniejszania. Zwiększa ilość leukocytów, wzmacnia fagocytozę i odporność organizmu. Poprawia mikrokrążenie i zapobiega tworzeniu się skrzepów fibrynowych.

Zioła usuwające Śluz i guzki

Zioła z tej grupy hamują wzrost komórek nowotworowych, rozpraszają nagromadzenie substancji lub guzków niezłośliwych, zmniejszają wydzielanie wokół komórek nowotworowych. W celu zmniejszenia Śluzu, wskazane jest stosowanie tych ziół w połączeniu z ziołami wiatropędnymi i trawiennymi. Grupę tę reprezentują Tian Hua Fen (Radix Trichosanthis Kirilowii, skórka gurdliny Kiriłowa), Gua Lou Ren (Semen Trichosanthis, nasiona gurdliny Kiriłowa), Xia Ku Cao (Spica Prunellae Vulgaris, czubek kwiatu głowienki pospolitej).

Zarówno Tian Hua Fen, jak i Gua Lou Ren rozszerzają naczynia wieńcowe i poprawiają krążenie krwi. Wzmacniają także tolerancję organizmu na spadek ciśnienia krwi z przyczyn klimatycznych i środowiskowych oraz zmniejszają zapotrzebowanie na tlen. Działają wykrztuśnie, nawilżając płuca i upłynniając Śluz. Używa się ich przy bólach w klatce piersiowej, infekcjach płucnych i uczuciu pełności.

Xia Ku Cao może być stosowane przy nowotworze wątroby, gardła, tarczycy i gruczołu sutkowego.

Zioła usuwające nowotwory i nagromadzenie komórek

Te zioła posiadają zdolność niszczenia lub hamowania wzrostu komórek nowotworowych. Niektóre działają przeczyszczająco. Stosowane są zazwyczaj w kombinacji z ziołami poprawiającymi krążenie krwi. W tej grupie wymienia się Da Huang (Radix et Rhizoma Rhei, korzeń i kłącze rzewienia), który działa silnie przeczyszczająco. Efekt ten jest obserwowany po upływie 6-8 godzin od przyjęcia zioła. Zioło silnie wzmacnia ruchy perystaltyczne jelit, co prowadzi do wypróżnienia. Składniki czynne, reina i emodyna, hamują także syntezę DNA oraz namnażanie się komórek nowotworowych. Dla wzmocnienia działania przeciwnowotworowego, zioło jest najczęściej gotowane razem z innymi ziołami.

Zioła o działaniu wzmacniającym

Ponieważ pacjenci z nowotworami są często osłabieni i cierpią na postępującą utratę wagi, należy stosować u nich zioła wzmacniające. Wiadomo, że komórki rakowe rozrastają się bardzo szybko. Niedobór Qi i Yang oznacza zazwyczaj degenerację funkcji organicznych ciała. Niedobór Yin i Krwi oznacza wyczerpanie Krwi i Płynów ciała (Jin Ye). Dlatego zioła z tej grupy wzmacniają fagocytozę komórek nowotworowych oraz odporność organizmu. Poprawiają funkcję gruczołów przysadki i nadnerczy. Zwiększają ilość cAMP lub regulują stosunek cAMP i cGMP oraz hamują wzrost komórek nowotworowych. Przykładami są Ren Shen (Radix Ginseng, korzeń żeńszenia), Huang Qi (Radix Astragali Membranaceus, korzeń traganka błoniastego), Ling Zhi (Ganoderma Lucidum, suszona zarodnia grzyba Ganoderma Lucidum).

Ren Shen zwiększa wytwarzanie leukocytów, limfocytów i immunoglobulin (IgG i IgM). Poprawia syntezę DNA, RNA, protein i lipidów. Działa adaptogennie i wzmacniająco na układ odpornościowy ciała.

Huang Qi zwiększa nasycenie cAMP i hamuje wzrost komórek nowotworowych. Zwiększa wrażliwość na interferon. Zwiększa wytwarzanie makrofagów, komórek plazmatycznych i przeciwciał oraz wykazuje działanie przeciwimmunosupresyjne. Podnosi nieswoistą (komórkową) i swoistą (humoralną) odporność organizmu.

Ling Zhi zwiększa ilość białych ciałek krwi, limfocytów oraz formowanie się rozetek E. Poprawia funkcję kory nadnerczy i zapobiega niszczeniu tkanek przy leczeniu radiologicznym. Działa wzmacniająco na serce, a także poprawia krążenie krwi w naczyniach wieńcowych i mięśniu sercowym.

Bibliografia:
Him- Che Yeung, Handbook of Chinese Herbs, Los Angeles County, California 1996 
Him- Che Yeung, Handbook of Chinese Herbal Formulas, Los Angeles County, California 1996 
Zhou Jilong, Zhang Enqin, Prescriptions of Traditional Chinese Medicine, Pubishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine 1990
D. Bensky, R. Barolet, Chinese Herbal Medicine. Formulas & Strategies, Eastland Press 1990
D. Bensky, A. Gamble & T. Kaptchuk, Chinese Herbal Medicine. Materia Medica, Eastland Press 1990