Podbiał pospolity - Kuan Dong Hua

Kuan Dong Hua
(Kuan - tong - hua)

Nazwa łacińska:

Tussilago farfara

Nazwa polska:

podbiał pospolity

Rodzina:

roślina macierzysta z rodziny Złożonych <Astrowatych> (Compositae<Asteraceae>).

Występowanie:

Podbiał jest niezwykle rozpowszechnioną w państwie holarktycznym, wieloletnią rośliną zielną. Występuje pospolicie w całej Europie, zachodniej i północnej Azji i północnej Afryce, nadto na kontynencie północnoamerykańskim i australijskim - dokąd został zawleczony. W Polsce rośnie powszechnie, aż po granicę kosodrzewu, jako chwast wilgotnych łąk i zarośli, brzegów rzek i stawów, rowów przydrożnych i grobli, także na pogorzeliskach, zboczach i osuwiskach skalnych oraz wszelkiego rodzaju nieużytkach (nieeksploatowane torowiska kolejowe, hałdy kopalniane, stare cegielnie, itp.), nieraz masowo. Preferuje gleby podmokłe, gliniaste i bogate w wapń. Raz posadzony jest trudny do wytępienia - tworzy bowiem długie, łatwo zakorzeniające się rozłogi.

Podbiał jest niepozorną, bo dochodzącą zaledwie do 25 cm wysokości przyziemną byliną. Mówi się, iż jest jednym z pierwszych zwiastunów wiosny - zakwita bowiem już w marcu (okres kwitnienia przypada na marzec i kwiecień). Cechą charakterystyczną jest występowanie pędów kwiatowych przed rozwojem liści. Pędy te, drobne, pajęczynowate lub biało filcowato owłosione, okryte klinowatymi, bladoczerwonymi łuskami, wieńczy kwiatostan typu koszyczka (anthodium) o średnicy 17 - 22 mm. Kwiaty, złocistożółte, na brzegach - żeńskie, języczkowe - w środku obupłciowe, rurkowe - pięcioząbkowe. w kilkanaście dni po kwitnieniu podbiał owocuje, wytwarzając na miejscu koszyczka kwiatowego kulistą główkę puchu (jak u mniszka lekarskiego); puch ten składa się z licznych niełupek (achaenium) osadzonych na długim trzonku. Owoce dojrzewają już w kwietniu, osypują się, głąbiki kwiatowe usychają, a wtedy dopiero pojawiają się odziomkowe liście, wyrastające z podziemnego kłącza. Liście okrągławosercowate, długoogonkowe, o brzegach zatokowo wycinanych i nierówno ząbkowanych (ząbki fioletowe) mają średnicę blaszki do 15 cm i dłoniaste unerwienie. Powierzchnia górna jest naga, gładka, matowa i żywozielona, niekiedy osnuta z rzadka pajęczyną odpadających włosków, dolna zaś białawoszara, kutnerowato owłosiona. Młode liście mają owłosienie również na wierzchniej stronie, które jednak dość szybko zanika.

Tekst, w którym wzmianka pojawia się po raz pierwszy:

Podbiał jest bardzo starym surowcem leczniczym. Jedną z najstarszych wzmianek o tej roślinie znajdujemy w "Corpus Hippocraticum" Hipokratesa z Kos (ok. 460 - 377 r. p.n.e.), wzmiankuje o niej również Pliniusz Starszy (I w. n.e.) w swym słynnym dziele "Naturalis historia". z pewnością, cieszył się także uznaniem poza obszarem śródziemnomorskim, gdzie wiedza medyczna bardziej o charakterze empirycznym, przekazywana była ustnie - przetrwawszy w tej formie do dnia dzisiejszego wśród zielarzy ludowych.

w języku chińskim wzmianka o roślinie pojawiła się w Divine Hausbandman`s of the Materia Medica (Shen nong ben cao jing) za panowania dynasti Han (25 - 220 n.e.).

Surowiec:

Do celów terapeutycznych wykorzystuje się organy nadziemne podbiału: liście (Folia Farfarae) - będące w Polsce surowcem farmakopealnym - i koszyczki kwiatowe (Anthodia seu Flores Farfarae), zarówno suszone jak i świeże.

Koszyczki zbiera się w marcu i kwietniu, w chwili rozkwitania (przekwitłe kwiatostany przy suszeniu rozsypują się), a liście od maja do sierpnia, głównie ze stanu naturalnego - opłacalność upraw jest wątpliwa z racji obfitości surowca dzikiego.

Liście zwłaszcza po długotrwałych opadach, ulegają porażeniu przez grzyby pasożytnicze (m.in. Septoria farfarae Pars, Phyllosticta farfarae Sacc.) dlatego zbiorów dokonuje się w czasie suchej pogody (FP V dopuszcza nie więcej niż 5% liści niewłaściwie zabarwionych i co najwyżej 10% liści porażonych i uszkodzonych przez pasożyty).

Względy morfologiczne powodują iż surowiec ten zawiera często domieszkę liści lepiężników (Petasites sp.) - zbieranych omyłkowo bądź stanowiących jego zafałszowanie - głównie z gatunków: Petasites officinalis Moench (= P.hybridus) i P. spurius (Petz) Rehb (=P. tomentosus DC) pochodzących również z rodziny Złożonych (Compositae). Od podbiału odróżnia je obecność, skupionych w gęstych gronach, koszyczków z białoróżowymi kwiatami języczkowymi, szerokość blaszki liściowej dochodząca do 20 cm oraz jej morfologia - regularny, sercowary kształt, równomierne ząbkowanie brzegów i obecność filcowatego owłosienia spodem, przeważnie tylko na nerwach. Możliwe jest także rozróżnienie w badaniu mikroskopowym, histochemicznym i chromatograficznym (pozwalającym wykryć jeszcze 5% domieszkę liści lepiężników, zawierających charakterystyczne związki seskwiterpenowe - petazyny).

Główne związki:

Liść (także kwiat) zaliczany jest do tzw. surowców śluzowych. Zawartość śluzu wynosi 7 - 8%. w skład śluzu wchodzą polisacharydy dające po hydrolizie D (+) - galaktozę, L (+) - arabinozę, L (+) - ksylozę i kwas D - galakturonowy oraz ślady innych cukrowców. Dalszymi składnikami o znaczeniu leczniczym sę garbniki (do 17%) oraz wolny kwas galusowy. Ponadto występują małe ilości olejku eterycznego, związki goryczowe (o charakterze glikozydów), fitosterole (m.in. b - sitosterol, stigmasterol) flawonoidy - pochodne kwercetyny i kemferolu - (m.in. rutyna, hiperozyd, izokwercetyna), saponiny triterpenowe - typu ursanu (a - amyryny) - (m.in. pochodne arnidiolu i faradiolu), cholina, inulina (charakterystyczny wielocukier zapasowy w rodzinie Compositae, polimer b - D - fruktofuranozy z niewielkim udziałem D (+) - glukozy, o typie wiązania glikozydowego b (2(R)1) i masie cząsteczkowej około 5000u), kwasy organiczne (m.in. jabłkowy, winowy), kwas krzemowy, śladowe ilości substancji żywicowych i politerpenów oraz sporo soli mineralnych (17 - 20%) - których część przypada na zanieczyszczenia pyłem nagromadzającym się w kutnerze spodniej strony liści - (m.in. wapnia, magnezu, żelaza), w tym mikroelementów (m.in. glin, cynk, mangan). Dodatkowo w koszyczkach kwiatowych obecne są karotenoidy (m.in. taraksantyna). w niektórych sortach surowca (np. z Australii) wykazano obecność związków alkaloidowych - głównie pochodnych pirolizydyny - (m.in. senkirkiny, tusilagininy, symfytyny i petazyteniny).

Wskazania:

Ogólnie surowiec ma zastosowanie jako lek śluzowy (r. mucilaginosum), powlekający i ochronny (r. protectivum) i przyspieszający gojenie (r. advulnantium), wykrztuśny (r. expectorans) i odflegmiający, rozkurczowy (r. spasmolyticum) i goryczowy (r. amarum).

Działania te, jak się wydaje, determinowane są obecnością, niewielkich lecz optymalnie zestawionych ilości śluzu, garbników, flawonoidów, związków krzemu i saponin triterpenowych wraz z solami mineralnymi, kwasami organicznymi i śladami olejku eterycznego. Jest to surowiec zasadniczo pneumotropowy - wywiera przede wszystkim wpływ na układ oddechowy - aczkolwiek znane są również inne, choć mniej znaczące kierunki jego aktywności biologicznej.

1. ułatwia odkrztuszanie, powodując pęcznienie, rozmiękczanie i rozrzedzanie suchej i gęstej wydzieliny w górnych drogach oddechowych, przywracając naturalny ruch rzęsek nabłonka migawkowego oraz wyzwalając odruch kaszlu (śluz, saponiny, kwasy organiczne) 
   Wskazania: wszelkie stany chorobowe górnych i dolnych dróg oddechowych, w obrazie których występują: kaszel (zwłaszcza suchy i męczący), gorączka, nocne poty, utrata łaknienia, odkrztuszanie gęstej i lepkiej, niejednokrotnie podbarwionej i nieprzyjemnie pachnącej flegmy (m.in. zapalenie oskrzeli (bronchitis), zapalenie płuc (pneumonia), krztusiec (pertusis), gruźlica płuc (tuberculosis pulmonum) i inne choroby o etiologii zakaźnej, ponad to pylice (pneumoconioses) (np. krzemica (silicosis)),zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (pneumonitis alergica axtrisnica) (np. płuco farmerów), rozstrzenie oskrzeli (bronchiectasis) i inne;
2. działa rozkurczowo, łagodząc kaszel (szczególnie tzw. nieproduktywny, tj. bez odkrztuszania oraz nawracający i napadowy, występujący po przebytych lub w trakcie niektórych schorzeń układu oddechowego), duszność oraz bóle w klatce piersiowej (flawonoidy, olejek eteryczny)
   Wskazania: wszelkie stany pulmonologiczne przejawiające się kaszlem, dusznością i bólami w klatce piersiowej (m.in. przewlekłe zapalenie oskrzeli (bronchitis chronica), dychawica oskrzelowa (asthma bronchialae), azbestoza (asbestosis), rozedma płuc (emphysema pulmonum) i inne:
3. redukuje przekrwienie i obrzęki błon śluzowych oraz nadmierną sekrecję śluzu oskrzelowego - utrudniających wymianę gazową i sprzyjających nadkażeniom - tłumiąc odczyn zapalny - komplikujący i przedłużający przebieg choroby (garbniki, kwas galusowy, flawonoidy)
   Wskazania: j/w (pkt 1 i 2);
4. działa odkażająco, łagodząc bóle gardła oraz przyspieszając i ułatwiając eliminację czynników infekcyjnych (garbniki, olejek eteryczny)
   Wskazania: ogólne stany chorobowe gardła i krtani oraz liczne schorzenia infekcyjne tak drzewa oskrzelowego jak i miąższu płuc;
5. pobudza regenerację tkanek, ułatwia proces gojenia i zabliźniania ran (garbniki, krzemionka, śluz, sole mineralne, fitosterole)
   Wskazania: (wewnętrzne) uszkodzenia tkanki płucnej w przebiegu schorzeń pulmonologicznych (np. gruźlicy płuc, grzybic płuc (pneumomycosis), pylic)
   (zewnętrznie) przewlekłe stany zapalne jamy ustnej, języka i dziąseł, trudno - i długo gojące się rany, zmiany skórne - zwłaszcza wrzodziejące i ropiejące - (np. czyrak pojedynczy (furunculus)), w tym oparzenia (combustionis) i odmrożenia (congelationis);

Główne kombinacje:

• z kwiatostanem lipy (Infl. Tiliae), korzeniem prawoślazu (Rx. Althaeae), korzeniem biedrzeńca mniejszego (Rx. Pimpinellae saxifragae), kwiatem ślazu (dzikiego lub zaniedbanego) (Fl. Malvae (sylvestris seu neglectae)), kwiatem bzu czarnego (Fl. Sambuci), zielem szanty (Hb. Marrubii), korzeniem lukrecji (Rx. Glycyrrhizae), liściem mięty pieprzowej (Fol. Menthae piperitae) i kwiatem dziewanny (Fl. Verbasci) w dychawicy oskrzelowej (asthma bronchialae);

• z zielem skrzypu (Hb. Equiseti), kwiatostanem lipy (Infl. Tiliae), porostem islandzkim (Lichen Islandicus), liściem babki lancetowatej (Fol. Plantaginis lanceolatae), zielem rdestu ptasiego (Hb. Polygoni avicularis), zielem poziewnika szorstkiego (Hb. Galeopsidis tetrahit), zielem krwawnika (Hb. Millefolii), pączkami topoli (Gemm. Populi), kłączem pięciornika kurze ziele (Rhiz. Tormentillae) i zielem miodunki lekarskiej (Hb. Pul-monariae officinalis) w gruźlicy płuc (tuberculosis pulmonum);

• z korzeniem biedrzeńca mniejszego (Rx. Pimpinellae saxifragae), zielem tymianku (Hb. Thymi), zielem ma-cierzanki (Hb. Serpylli), kwiatostanem lipy (Infl. Tiliae), kwiatem bzu czarnego (Fl. Sambuci) i liściem szałwii (Fol. Salviae) w krztuścu (pertussis);

• z liściem prawoślazu (Fol. Althaeae), kwiatem malwy czarnej (Fl. Malvae arboreae), korzeniem omanu (Rx. Inulae), korzeniem lukrecji (Rx. Glycyrrhizae), porostem islandzkim (Lichen Islandicus) i nasieniem lnu (Sem. Lini) w przewlekłym zapaleniu przełyku (oesophagitis chronica);

• z kwiatem ślazu (dzikiego lub zaniedbanego) (Fl. Malvae (sylvestris seu neglectae)), nasieniem lnu (Sem. Lini), porostem islandzkim (Lichen Islandicus), nasieniem gorczycy białej (Sem. Sinapis albae) i korzeniem prawoślazu (Rx. Althaeae) w owrzodzeniach przełyku (ulcerationes oesophagi); w zestawieniu tym lepsze efekty daje kwiat podbiału (Fl. Farfarae);

• z kłączem pięciornika kurze ziele (Rhiz. Tormentillae), zielem pięciornika gęsiego (Hb. Anserinae), zielem tasznika (Hb. Bursae pastoris), zielem krwawnika (Hb. Millefolii), korzeniem prawoślazu (Rx. Althaeae), korzeniem kozłka (Rx. Valerianae), liściem melisy (Fol. Melissae), kwiatem lawendy (Fl. Lavandulae), kwiatem przelotu pospolitego (Fl. Anthylidis vulnerariae), korzeniem mniszka (Rx. Taraxaci) i liściem pokrzywy (Fol. Urticae) w chorobie wrzodowej żołądka (morbus ulcerosus ventriculi);

• z korzeniem arcydzięgla (Rx. Archangelicae), korzeniem mniszka (Rx. Taraxaci), korzeniem prawoślazu (Rx. Althaeae), korzeniem kozłka (Rx. Valerianae), porostem islandzkim (Lichen Islandicus), korzeniem lukrecji (Rx. Liquiritiae), zielem drapacza (Hb. Cnici benedicti), zielem dziurawca (Hb. Hyperici) i kwiatem ślazu (dzi-kiego lub zaniedbanego) (Fl. Malvae (sylvestris seu neglectae)) w chorobie wrzodowej dwunastnicy (morbus ulcerosus duodeni);

• z koszyczkem rumianku (Anth. Chamomollae), koszyczkiem nagietka (Anth. Calendulae), koszyczkiem (zielem lub korzeniem) arniki (Anth. (Hb. seu Rx.) Arnicae), koszyczkiem rumianu szlachetnego (Anth. Anthe-midis), kwiatem dziewanny (Fl. Verbasci), zielem krwawnika (Hb. Millefolii), zielem dziurawca (Hb. Hyperici), liściem szałwii (Fol. Salviae) i liściem babki (zwyczajnej lub lancetowatej) (Fol. Plantaginis (maioris seu lanceolatae)) - zewnętrznie - na oparzenia (combustines), odmrożenia (congelationes) oraz wrzodziejące i trudno gojące się rany.

Wskazania w homeopatii:
Według homeopatów amerykańskich zioło to ma pobudzać również czynności gruczołów dokrewnych, zaś zielarze ludowi przypisują koszyczkom kwiatowym (wespół z innymi roślinami) zdolność regulowania cyklu miesiączkowego, a liściom zdolność pobudzania czynności nerek - prawdopodobnie z uwagi na obecność inuliny, flawonoidów i dużych ilości soli mineralnych (liśc podbiału (Falium Farfarae) wraz z zielem świetlika (Herba Euphrasiae), zielem dziurawca (Herba Hyperici), koszyczkiem krwawnika (Anthodium Millefolii) i liściem pokrzywy (Folium Urticae) w postaci naparu (4 - 5 razy dziennie po pół szklanki) zalecają oni przy zapaleniu miedniczek nerkowych).

Ostrzeżenia i przeciwwskazania:
Należy unikać stosowania podbiału u kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią, ze względu na obecność alkaloidów pirolizydynowych mających słabe właściwości cytostatyczne. Chociaż należy on do surowców słabo działających, przyjmowany zbyt często albo w zbyt dużych ilościach w ciągu dnia może być przyczyną zatrucia, z takimi objawami jak nudności, wymioty, rozdrażnienie, bezsenność i wzrost ciśnienia tętniczego. w dawkach toksycznych może doprowadzić do bezdechu i omdlenia.
Tradycyjna Medycyna Chińska
wykorzystuje jako surowiec leczniczy, głównie kwiat podbiału (Flos Farfarae) - znany pod nazwami: Kuan Dong Hua (w dialekcie mandżurskim) oraz Fun Dung Fa (w dialekcie kantońskim).
Występowanie:
Na obszarze Chin, roślina występuje głównie w prowincjach Henan, Gansu, Shanxi i Shaanxi. Czasem zbioru jest okres od końca października do końca grudnia - różni się on więc od zalecanego i praktykowanego w warunkach europejskich. Przedmiotem zbioru zaś są pąki kwiatowe. Wskazania:
z terapeutycznego punktu widzenia Tradycyjna Medycyna Chińska (TMCh) zalicza kwiat podbiału do grupy ziół powstrzymujących kaszel i łagodzących duszność. Zioła te traktowane są przez TMCh jako środki objawowe, leczące tylko zewnętrzną manifestację choroby. Dlatego, w klasycznych recepturach łączone są z ziołami działającymi przyczynowo, eliminującymi źródło dolegliwości. Forma zestawienia zależy od natury etiopatologicznej czynników wywołujących schorzenie. i tak:
1. przy kaszlu spowodowanym przez przyczyny zewnętrzne, dodaje się zioła uwalniające powierzchnię:

• Ciepłe i Ostre, rozpraszające Wiatr i Zimno, np. ziele przęśli (Hb. Ephedrae, ma huang), ziele kopytnika z korzeniami (Hb. Asari cum Radicibus, xi xin);

• Zimne i Ostre, usuwające Wiatr i Gorąco, np. owoc łopianu większego (Fr. Arcti Lappae, niu bang zi), korzeń przewiercienia chińskiego (Rx. Bupleuri, chai hu);

2. przy kaszlu z przyczyn wewnętrznych, łączy się je z ziołami Wzmacniającymi (np. korzeniem szałwi miltiorrhiza (Rx. Salviae Miltiorrhizae, dan shen), kwiatem krokosza barwierskiego (Fl. Carthami Tinctorii, hong hua));
3. przy kaszlu z Gorąca, dodaje się zioła Oczyszczające Gorąco (np. gips (Gypsum, shi gao), korzeń remanii kleistej (Rx. Rehmaniae Glutinosae, sheng di huang)),
4. a jeśli przyczyną było zimno, z ziołami Ogrzewającymi Wnętrze (np. korą cynamonowca chińskiego (Cx. Cinnamomi Cassiae, gui zi)).

Z punktu widzenia nowoczesnej medycyny, zioła tego rodzaju działają przeciwkaszlowo (antibechica), wykrztuśnie (expectorantia), antybiotycznie, moczopędnie (diuretica) i przeczyszczająco (laxantia) - choć podbiał ze względu na obecność garbników będzie raczej wpływał korzystnie w biegunkach.


Kwiat (także liść) podbiału, wg TMCh, penetruje głównie do kanału (meridianu) Płuc. W smaku jest Ostry (xin), Gorzkawo - Słodki (ku - gan) i lekko Ściągający (wei se). Ma naturę Ogrzewającą (wen). Cecha ta determinuje główne kierunki jego działania i wynikające z nich wskazania lecznicze. Surowiec ten:
1. kieruje w dół zbuntowaną Qi i powstrzymuje kaszel

Wskazania: kaszel i duszność z rozmaitych przyczyn (ponieważ jest rozgrzewający, stosowany jest najczęściej przy kaszlu, spowodowanym różnego rodzaju wpływami zimna);

2. wzmacnia Yin Płuc i odbudowuje Płyny

Wskazania: niedobór Yin płuc (objawy: niska gorączka, nocne poty, suchy kaszel);

3. oczyszcza Gorąco i łagodzi bóle gardła

Wskazania: gorąca, wilgotna flegma w płucach (objawy: kaszel, odkrztuszanie białej lub żółtej i cuchnącej plwociny) oraz bóle gardła.

Główne kombinacje w TMCH to:

• z nasieniem moreli (Sem. Pruni Armeniacae, xing ren), przy kaszlu i duszności z powodu zablokowania flegmy;

• z owocem cytryńca chińskiego (Fr. Schizandrae Chinensis, wu wei zi) i kłączem pinelii (Rhiz. Pinelliae Ternatae, ban xia), przy kaszlu i duszności, z powodu zgęstniałych płynów;

• z korzeniem i kłączem ciemiężyka baiqian (Rx. et Rhiz. Cynanchi Baiqian, bai qian), przy kaszlu i duszności, z powodu zastoju Qi i flegmy;

• z cebulą lilii (Bulb. Lilii, bai he), przy suchym kaszlu z niedoborem Yin, czemu towarzyszy plwocina z obecnością krwi.

TMCh zaleca ostrożnie stosować kwiat podbiału przy kaszlu, towarzyszącym chorobom z Gorąca.

Postacie leku:
Z podbiału przygotowuje się głównie napary (infusa) i nalewki (tincturae). Preparaty galenowe obejmują również syropy (sirupi), soki (succi) (ze świeżego surowca) i rzadziej spotykane powidełka (electuaria). Pokruszone, świeże liście można stosować w postaci okładów w chorobowych zmianach skórnych. w dychawicy oskrzelowej poleca się palenie liści suszonych (np. w fajce) per se lub z innymi ziołami (np. liściem tymianku (Folium Thymi), kwiatem lawendy (Flos Lavandulae), a w bardzo ciężkich stanach nawet z liściem bielunia (Folium Stramonii)).

Z reguły wyciągi wodne (napary, odwary) sporządza się w warunkach domowych, biorąc łyżkę stołową rozdrobnionego zioła na 11/2 szklanki wody (przy czym odwarów nie należy gotować dłużej niż 3 - 4 minuty). Gotowy płyn pije się 3 - 5 razy dziennie między posiłkami, po 1/4 - 1/3 szklanki, w przypadku dorosłych, bądź w ilości 1 - 2 łyżek, kilka razy w ciągu dnia, w odniesieniu do dzieci.


Ziele podbiału jest wszechstronnym środkiem łagodzącym liczne objawy towarzyszące schorzeniom układu oddechowego, zarówno ostrym jak i przewlekłym, o przebiegu umiarkowanym i ciężkim. Jest przy tym środkiem łagodnie działającym, dzięki czemu może być stosowany zarówno jako zioło główne jak i pomocnicze, we wszelkich przypadkach kaszlu, duszności i bólów gardła. Dodatkowo, jego wartość leczniczą podkreśla możliwość stosowania go zewnętrznie w schorzeniach dermatologicznych.