Akupunktura

Rys historyczny Podstawy fizjologiczne działania akupunktury Meridiany, punkty, ogólne zasady leczenia akupunkturą Technika zabiegu i instrumentarium Elektropunktura i elektroakupunktura Termopunktura Bańki Technika zabiegu

Akupunktura jest metodą leczniczą, w której efekt terapeutyczny osiągany jest przez oddziaływanie za pomocą cienkich metalowych igieł na określone punkty na powierzchni ludzkiego ciała. Punkty te położone są na przebiegu kanałów energetycznych, tzw. meridianów.

Rys historyczny

Dowody na stosowanie praktyk leczniczych przypominających dzisiejszą akupunkturę pochodzą z obszaru Chin i Mongolii sprzed około 4000-10000 lat p.n.e. czyli Neolitu. W wykopaliskach znaleziono datowane na ten okres gładzone, kamienne narzędzia wielorakiego użytku stosowane w leczeniu (w dziełach sprzed 2000 lat nazywane były kamieniami bian). Według Plain Questions metoda wykorzystująca nakłucia kamiennymi igłami rozwinęła się na wschodnim wybrzeżu Chin i miała ścisły związek z rybołówstwem, natomiast leczenie przyżeganiem miało swoje początki na północy kraju, gdzie klimat był bardziej surowy.

Około 3000 lat temu, za czasów panowania cesarza Huang Ti zwanego Żółtym, znano już sposób leczenia polegający na stosowaniu ucisku i płytkich nakłuć. Pojawiły się w użyciu igły wykonane z brązu. Równocześnie przez cały czas formowała się i rozwijała filozofia Yin - Yang, Teoria Pięciu Elementów, techniki badania tętna. Około XII wieku p.n.e. wraz z poznaniem techniki wytopu żelaza zaczęto stopniowo wprowadzać do użytku stalowe, a następnie srebrne i złote igły.

W okresie Wojujących Cesarstw, tj. około V wieku p.n.e., kiedy metody lecznicze, takie jak nakłuwanie, przyżeganie, leczenie ziołami rozwinięte były na wysokim poziomie, zaczęły pojawiać się pierwsze dzieła medyczne. Kanon Medycyny Wewnętrznej, najstarsze zachowane do dziś dzieło medycyny chińskiej, opracowane przez lekarzy nadwornych cesarza Huang Ti, zawiera omówienie ówczesnej wiedzy na temat filozofii, fizjologii, przebiegu meridianów, zasady diagnozy i zapobiegania chorobom, akupunktury i ziołolecznictwa.

Dalszy rozwój akupunktury dokonał się dzięki lekarzom w okresie Trzech Królestw (tj. do III w n.e.). Hua To rozwinął zastosowanie ziół i nakłuć w analgezji, Zhang Zhongjing położył nacisk na kombinację w terapii ziół i akupunktury, poszerzył także naukę o różnicowaniu syndromów. W tym czasie tworzyły się podstawy teoretyczne medycyny chińskiej.

Problem precyzyjnej lokalizacji punktów akupunkturowych pozostawał nadal otwarty. Pierwszym dziełem podsumowującym wiedzę na wspomniany temat było Systematic Clasic of Acupuncture and Moxibustion napisane przez Huangfu Mi. Zawierało ono także najnowsze dane na temat Teorii Pięciu Elementów, Zang-Fu, budowy całej sieci kanałów energetycznych oraz najnowszych zastosowań akupunktury i przyżegania moxą.

Dalsze istotne zmiany zaszły za czasów panowania dynastii Sui i Tang (tj. do X w n.e.). Napisano wtedy ważne traktaty, podsumowujące dotychczasowe osiągnięcia medycyny, m.in. Tysiąc złotych recept napisane przez Sun Simiao czy Collection of Moxibustion Therapy for Emergency. Sun Simiao opracował także kolorowe tablice z naniesionymi meridianami oraz opisanymi 650 punktami.

W VII w. akupunktura stała się dyscypliną naukową i była nauczana. W dalszych latach wydano liczne podręczniki do jej nauki, utworzono wydziały medyczne i farmaceutyczne. Na początku XI wieku do egzaminu praktycznego zastosowano po raz pierwszy figury z brązu wielkości dorosłego człowieka, z naniesionymi na powierzchni odwzorowaniami meridianów i punktów.

Za czasów panowania dynastii Song w 1341r., Hua Shou zajął się badaniem przebiegu kanałów energetycznych i jego związku z punktami; napisał dzieło Exposition of Fourteen Meridians. Xi Hong i Dou Cai opisali liczne techniki manipulacji igłami podczas nakłuwań.

Kolejne lata przyniosły nowe dzieła i udoskonalenie technik akupunktury, aż do początku wieku XVII wieku, tj. czasów panowania dynastii Qing, kiedy to ograniczono dostępność do tradycyjnej chińskiej medycyny. Udało się co prawda napisać kilka traktatów medycznych, z których najważniejszym było Złote Zwierciadło Medycyny, lecz nie wywarły one już wtedy wielkiego wpływu.

W XIX wieku medycyna tradycyjna była wręcz tępiona, a zbiegło się to z rozwojem i napływem zachodniej medycyny do Chin. Medycyna tradycyjna przez kilkadziesiąt lat istniała w ukryciu; czyniono usilne starania by przywrócić jej dawną świetność. Stało się to dopiero w 1944 r. za sprawą dekretu wydanego przez Mao Zedonga, który zrównywał w prawach medycynę zachodnią i tradycyjną medycynę chińską. Odtąd obydwie są wykładane w tamtejszych akademiach, a pacjenci mogą wybierać, w jaki sposób chcą być leczeni.

Podstawy fizjologiczne działania akupunktury

Początki badań nad mechanizmami działania akupunktury ściśle związane są z rozwojem współczesnej neurofizjologii. U podstaw leżą: odkrycie pól skórnych Heada, badania nad percepcją bólu, badania nad neurohormonami i neuroprzekaźnikami.

Dotychczas mechanizmy działania nakłuwań próbuje się wyjaśniać na zasadzie odruchów skórno-narządowych, natomiast dolegliwości ze strony narządów wewnętrznych rzutujące się na powierzchni ciała odruchami narządowo-skórnymi. Obydwa rodzaje odruchów związane są z tzw. polami Heada, czyli pozostałą po życiu płodowym segmentarną budową ciała. W skład każdego pola wchodzi fragment skóry, tkanki mięśniowej i odpowiadający mu narząd - unerwione przez jeden nerw rdzeniowy. Skóra oraz leżące pod nią mięśnie i powięzie posiadają liczne receptory odpowiedzialne za odbiór bodźców, takich jak dotyk, ciepło czy różnego rodzaju bóle. Ból odbierany z powierzchni ciała, ostry, o precyzyjnej lokalizacji, podobnie jak wrażenia powstałe po wkłuciu igły przewodzone są swoistymi drogami nerwowymi do odpowiedzialnych za percepcję bólu centrów w ośrodkowym układzie nerwowym (dalej OUN). Wrażenia bólowe wywołują także powstanie impulsów w tzw. nieswoistych drogach nerwowych odpowiedzialnych za pobudzanie pewnych części OUN, jak np. układu siatkowatego, który z kolei aktywując korę mózgową, umożliwia odbiór wrażeń bólowych.

Odczuwanie bólu podlega modulacji na różnych piętrach układu nerwowego: w rdzeniu kręgowym, wzgórzu, jądrach podkorowych i korze mózgowej. Na poziomie rdzenia kręgowego neurony tzw. substancji galaretowatej, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego hamują transmisję bodźców w swoistej drodze przewodzącej ból. We wzgórzu (części międzymózgowia) stanowiącym główną "stację przekaźnikową" drogi przewodzącej bodźce bólowe odbywa się ich selekcja, a następnie ich przekazanie do ośrodków czuciowych kory mózgowej oraz jąder podkorowych. We wszystkich wspomnianych częściach układu nerwowego wydzielane są endogenne substancje peptydowe, tzw. endorfiny i enkefaliny, działające poprzez swoiste receptory opiatowe jako modulatory odbioru bólu. Właśnie te substancje mają zmniejszać lub całkowicie znosić odczucie bólu. Bodziec bólowy po odebraniu go przez korę czuciową jest uświadamiany, z czym związane są różne reakcje psychiczne, a te jak wiadomo poprzez układ autonomiczny mają wpływ na stan i funkcjonowanie narządów wewnętrznych.

Możliwa jest także reakcja organizmu na doznanie bólowe. W procesie odbioru i odczuwania bólu bierze udział także autonomiczny układ nerwowy (odpowiedzialny za pewne reakcje organizmu, często nawet nieuświadamiane), w skład którego wchodzą wzgórze, jądra podkorowe, a także podwzgórze, ośrodki pnia mózgu, część kory mózgu, komórki rdzenia kręgowego oraz zwoje znajdujące się w jamach ciała. Położone w międzymózgowiu podwzgórze (nazywane także "naczelnym zwojem układu autonomicznego") spełnia najważniejszą funkcję w utrzymaniu homeostazy organizmu, tj. dba o stałość temperatury organizmu, reguluje wydzielanie gruczołów dokrewnych, kontroluje pewne instynktowne czynności organizmu, jak pobieranie pokarmu, wody czy zachowania płciowe.

Na niższych piętrach układu autonomicznego regulacja zachodzi przede wszystkim dzięki neurotransmiterom i neurohormonom oraz różnej długości łukom odruchowym. Współdziałanie układów nerwowego i hormonalnego wywiera regulujący wpływ na pracę serca, napięcie naczyń krwionośnych, stan drzewa oskrzelowego, napięcie ścian i zwieraczy przewodu pokarmowego oraz jego aktywność zewnątrzwydzielniczą, funkcję wydzielniczą i wydalniczą nerek, a wreszcie także trofikę skóry, mięśni i kości oraz na procesy odpornościowe. Powyższe mechanizmy niestety nie wyjaśniają, lecz tylko przybliżają wyjaśnienie analgetycznego i leczniczego wpływu akupunktury na organizm.

Przez dłuższy czas pozostawała także niewyjaśniona kwestia czy kanały energetyczne (meridiany) naprawdę istnieją. Od dawna znane jest zjawisko rozchodzenia się różnego rodzaju doznań czuciowych (określanego czasami przez pacjentów jako rażenie prądem), po wkłuciu igły w punkt na meridianie.

Sposobem, w jaki można obiektywnie stwierdzić istnienie punktów biologicznie aktywnych jest opracowana przez dr. med. Nakataniego metoda "Ryodoraku", co oznacza linię o dobrej przewodności. Zmiany parametrów elektrycznych (tzw. punktów reprezentatywnych), tj. obniżenie oporu i wzrost przewodności w stanach patologii narządów wewnętrznych, mają odzwierciedlać stan całego meridianu, a to z kolei jest następstwem odruchów narządowo-skórnych zachodzących przy udziale układu autonomicznego. Przeprowadzane były także doświadczenia z użyciem podawanych do punktów na meridianach radioizotopów, które przemieszczały się zgodnie z przebiegiem meridianu. Badania histopatologiczne skóry pobranej z miejsc gdzie znajdują się punkty akupunkturowe wykazały większą ilość wolnych zakończeń nerwowych - receptorów reagujących na bodźce bólowe.

Meridiany, punkty, ogólne zasady leczenia akupunkturą

Kanały energetyczne nazywane meridianami oraz ich odgałęzienia (tzw. kolaterale) są drogami, w których krąży energia Qi. Kanały te łączą narządy z nimi związane z powierzchnią ciała poprzez punkty biologicznie aktywne. Wyróżnia się 12 meridianów głównych, 8 meridianów dodatkowych (cudownych), 15 kolaterali, 12 meridianów mięśniowych i 12 meridianów skórnych.

W meridianach głównych energia płynie ciągle, natomiast szczególnie intensywny przepływ Qi obserwowany jest w każdym z nich w ciągu dwugodzinnego, tzw. maximum energetycznego. Główne meridiany mają wewnętrzny i zewnętrzny przebieg symetryczny po obydwu stronach ciała.

Wyróżnia się trzy meridiany typu Yin ręki: Serca, Osierdzia, Płuca (położone na dłoniowej stronie kończyny górnej i kończące się lub rozpoczynające się w klatce piersiowej (dalej kl. pier.), trzy meridiany typu Yang ręki: Jelita Grubego, Potrójnego Ogrzewacza, Jelita Cienkiego (położone na grzbietowej stronie kończyny górnej i kończące się lub rozpoczynające się na głowie), trzy meridiany typu Yin nogi: Nerki, Wątroby, Śledziony-Trzustki ( rozpoczynające się na przyśrodkowej powierzchni stopy, biegnące po wewnętrznej stronie kończyny dolnej i kończące się w kl.pier.) oraz trzy meridiany typu Yang nogi: Żołądka, Pęcherzyka Żółciowego, Pęcherza Moczowego (rozpoczynające się na głowie, biegnące po powierzchni kl.pier., następnie po bocznej powierzchni kończyny dolnej i kończące się na bocznej powierzchni stopy). Dwa najważniejsze meridiany dodatkowe położone w linii środkowej ciała to: Główny Regulator Przedni GRP w przedniej i Główny Regulator Tylny GRT w tylnej. Pozostałe meridiany cudowne (Chong Mai, Yangqiao Mai, Yinqiao Mai, Yangwei Mai, Yinwei Mai, Du Mai i Ren Mai) wykorzystują punkty meridianów głównych.

Kolaterale spełniają funkcję pomostów między narządami wewnętrznymi i odpowiadającymi im meridianami głównymi, tworząc połączenia między meridianami znajdującymi się w jednym elemencie. Kolaterale GRP rozprzestrzeniają się na brzuchu, kolaterale GRT rozprzestrzeniają się na głowie oraz grzbiecie i łączą się z meridianem pęcherza moczowego. Na końcu meridianu Śledziony-Trzustki rozpoczyna się główna kolaterala rozprzestrzeniająca się w kl.pier. i nadbrzuszu, a ma za zadanie zbieranie Qi z całego ciała.

Meridiany skórne i mięśniowe nie łączą się z wnętrzem ciała i są odpowiedzialne za prawidłowe odżywienie skóry, mięśni, stawów oraz prawidłową ich ruchomość. Meridiany te dotknięte są szczególnie w zaburzeniach, zwanych "syndrom typu bi". Zaburzenia w każdym z wymienionych kanałów energetycznych odpowiedzialne są za konkretną patologię.

Punkty stosowane w akupunkturze związane są albo z 12 meridianami głównymi, GRT, GRP, albo są to punkty położone poza przebiegiem jakichkolwiek meridianów tzw. dodatkowe, bądź też punkty szczególnie bolesne przy ich palpacji, tzw. punkty Ashi; osobną grupę stanowią punkty aurikularne. Na każdym z 12 meridianów znajdują się szczególnie aktywne biologicznie punkty o dużym znaczeniu w terapii. Należą do nich:

Punkty źródłowe - zgromadzona jest w nich większa ilość energii, działają w stanach nadmiaru i niedoboru energetycznego, na meridianach Yin jest to III punkt od końca, a na meridianach Yang IV od końca meridianu (za wyjątkiem meridianu Pęcherzyka Żółciowego).

Punkty przepustowe - znajdują się na 12 głównych meridianach, na meridianach GRT i GRP oraz dodatkowy punkt przepustowy meridianu Śledziony-Trzustki. Za pośrednictwem kolaterali dochodzi do wyrównywania energii, której nierównowaga jest przyczyną zaburzeń energetycznych pomiędzy meridianami, należącymi do tego samego elementu. Wyróżnia się także 4 grupowe punkty przepustowe, pozwalające na wyrównywanie poziomów energii między meridianami typu Yin i Yang danej kończyny.

Punkty kluczowe - znajdują się na 12 głównych meridianach oraz na meridianach Yangqiao Mai, Yangwei Mai, Yinqiao Mai i Yinwei Mai. Ich nakłucie powoduje odblokowanie krążenia Qi w meridianie. Stosuje się je w schorzeniach o ostrym przebiegu.

Punkty zgodności przedniej i tylnej - w stanach patologii związanych z nimi narządów stają się wyraźnie tkliwe przy palpacji. Położone są odpowiednio na przedniej i tylnej powierzchni tułowia.

Punkty kardynalne - łączą meridiany główne z meridianami dodatkowymi, wyrównują poziomy energii pomiędzy nimi.

Punkty mistrzowskie - punkty położone na niektórych meridianach głównych, regulują pracę określonych tkanek lub narządów.

Punkty dolnego morza - jest to 6 punktów położonych na dystalnych częściach meridianów typu Yang, wywierających korzystny wpływ na narządy typu Fu znajdujące się poniżej przepony (tym samym mają wpływ na Potrójny Ogrzewacz).

Punkty antyczne Shu - są to punkty położone na dystalnych częściach meridianów głównych, zlokalizowane kolejno wg rosnącej siły terapeutycznej, licząc od palców kończyny. I tak punkty "Jing - studnia" położone na palcach, skuteczne są w dolegliwościach bólowych kl.pier. i pobudzeniu psychicznym; punkty "Ying - mały strumień" w chorobach gorączkowych; punkty "Shu - strumień" w chorobach gośćcowych; punkty "Jing - rzeka" w chorobach górnych dróg oddechowych i astmie oskrzelowej; punkty "He - morze" w chorobach żołądka i schorzeniach innych narządów Fu.

Punkty pięciu przemian - są to położone w kolejności punkty na meridianach głównych, silnie powiązane z punktami Shu, odnoszące się do pięciu przemian. Na meridianach typu Yang pierwszy punkt na końcach palców należy do elementu metalu, natomiast na meridianach typu Yin do elementu drewna. Punktów tych używa się w odpowiednich kombinacjach do leczenia stanów nadmiaru lub niedoboru w narządach.

Punkty spotkania - są to punkty gdzie krzyżują się przebiegi meridianów. Za ich pomocą można leczyć dolegliwości związane z tymi meridianami.

Ze względu na odległość punktów od obszaru choroby dzieli się je na punkty lokalne (położone blisko zajętego narządu), punkty przyległe (leżące blisko okolicy chorego narządu i punkty dystalne (na kończynach). 

Generalnie można powiedzieć, że zastosowanie akupunktury samodzielnie, jak też w połączeniu z innymi metodami terapii (bańkami, moxą) ma na celu wyrównanie zaburzeń między Yin i Yang, usunięcie przeszkód w swobodnym przepływie Qi, usunięcie patologicznych czynników działających na poszczególne narządy oraz wzmocnienie odporności organizmu na działanie tych czynników. Należy podkreślić, że za pomocą zabiegów akupunktury nie zwiększa się ilości energii w organizmie, lecz tylko reguluje jej krążenie.

Po dokładnym ustaleniu przyczyny dolegliwości dokonuje się wyboru punktów, które mają być użyte w leczeniu. Należy uwzględnić warunki klimatyczne, pory roku, konstytucję pacjenta oraz ewentualne przeciwwskazania. Właściwie nie istnieją bezwzględne przeciwwskazania dla zabiegów akupunktury.

Do względnych przeciwwskazań można zaliczyć choroby w znacznym stopniu wyniszczające organizm, zaawansowane choroby nowotworowe, okres krwawienia miesiączkowego u kobiet, zaawansowana ciąża (niewskazane jest nakłuwanie okolicy krzyżowo-lędźwiowej i brzucha), zmiany ropne skóry, nadużywanie alkoholu i innych środków odurzających, niektóre podręczniki mówią także, aby nie nakłuwać w czasie wyładowań atmosferycznych.

Ilość zabiegów składających się na całą terapię i częstość ich powtarzania zależą od rodzaju schorzenia i dobierane są indywidualnie. W trakcie zabiegu pacjent powinien leżeć (wyjątkowo nakłuwa się pacjenta siedzącego) i być rozluźniony. Rozluźnienie mięśni ma na celu ułatwić wkłucie igły, zminimalizowanie ewentualnych wrażeń bólowych oraz zapobiec trudnościom, takim jak skrzywienie lub złamanie igły.

Inne możliwe powikłania w czasie leczenia akupunkturą to zapaść, krwiak w miejscu wkłucia igły czy też nawinięcie się włókien mięśniowych na igłę spowodowane rotacją igły tylko w jednym kierunku. Stosownie do zmian stanu pacjenta jakie zachodzą w trakcie terapii, zmienia się punkty, które się nakłuwa. Czas trwania terapii jest zróżnicowany i może trwać nawet do kilku lat.

Technika zabiegu i instrumentarium

Obecnie do nakłuwań używa się igły stalowe, które cechują się podobnymi parametrami elektrycznymi jak igły srebrne, rzadziej natomiast są w użyciu igły złote. Wyróżnia się kilka rodzajów igieł. Zwykłe, najczęściej używane igły mają długość od jednego do kilku cm i grubość 0,15 - 0,45 mm. Im bardziej umięśniona okolica, którą chce się nakłuwać, tym dłuższa igła jest używana. Te najkrótsze stosuje się do nakłuwań punktów na małżowinie usznej. W Chinach stosuje się także igły o długości od kilkunastu do dwudziestu cm. Służą one do nakłuwań podskórnych fragmentów na przebiegu meridianu, a także do akupunktury czaszki. Do długotrwałej stymulacji punktów stosuje się tzw. igły naskórne. Są to małe igły wielkości pineski, które po wkłuciu zostawia się na pewien okres czasu. Niekiedy używana jest także igła trójgraniasta służąca do nakłucia ze skrwawieniem.

Nietypowymi są igły: tzw. igła "kwiat śliwy" i igła "siedem gwiazd". Nie służy ona do nakłuwania, lecz raczej do stymulacji punktów przez ich opukiwanie. Jest to przyrząd przypominający młoteczek z przytwierdzonymi do części, którą się uderza kilkoma, niezbyt ostrymi krótkimi ostrzami. Technika takiego zabiegu polega na tym, że wysterylizowane lub jednorazowe igły wkłuwa się w odkażoną powierzchnię skóry. Palcami wolnej ręki napina się skórę oraz lekko ją uciska, co ma ułatwić nakłucie i zmniejszyć ewentualne uczucie bólu. Igły wkłuwa się pod różnym kątem do powierzchni skóry, w zależności od lokalnych warunków anatomicznych. Pod kątem prostym wkłuwa się w miejscach silnie umięśnionych, skośnie w okolicach nadgarstków i stopy, poziomo na głowie i kl.pier. Prawidłowo wkłuta igła ma wywołać odczucie przypominające rażenie prądem, ból w miejscu nakłucia lub uczucie rozpierania,  określane w literaturze jako "przepływ Qi". Wkłute igły można wyciągnąć natychmiast lub też pozostawić je na pewien czas. Można wreszcie wykonywać różnego rodzaju manipulacje igłami w celu osiągnięcia określonych efektów leczniczych (tj. tonizowania lub sedacji, unoszenia lub opuszczania, oczyszczania, ogrzewania lub wychładzania).

Podstawowe manipulacje igłami polegają albo na wprowadzaniu wkłutej już igły naprzemiennie na większą i mniejszą głębokość, albo na rotacji igły. W przypadku, gdy nie uzyskano "przepływu Qi" igłę pozostawia się "oczekując na pojawienie się Qi". Wykonać można dodatkowe manipulacje igłą, jak wywieranie ucisku na igłę, "skrobanie" rękojeści igły, wstrząsanie, ruch igłą w pionie i jednoczesna rotacja igły.

Osobnego omówienia wymagają techniki wzmacniania i osłabiania. Wykorzystuje się tutaj także techniki opisane powyżej. Efekt wzmacniania uzyskuje się przez powolne i lekkie wprowadzanie igły na różną głębokość, powolne i o małej amplitudzie ruchy rotacyjne lub poprzez wkłucie igły zgodnie z przebiegiem meridianu. Efekt osłabiania uzyskuje się w sposób przeciwny do opisanego.

Istnieją także dwie szczególne metody, pierwsza tzw. "stawianie góry na ogniu", która działa wzmacniająco i rozgrzewająco, a polega na intensywnych wkłuciach i powolnych wyciąganiach igły na kolejnych głębokościach 0,5 - 1 - 1,5 cuna.

Druga metoda, która osłabia i ochładza, tzw. "penetracja niebiańskiego spokoju", polega na głębokim wkłuciu igły, a następnie szybkim jej pociąganiu na kolejnych warstwach 1,5 -  1 - 0,5 cuna oraz jej wyciągnięciu.

Osłabianie i tonizowanie uzyskuje się także przez użycie kombinacji punktów pięciu przemian. W metodzie tej "matka" to element poprzedni do tego, w którym znajduje się zajęty narząd, "syn" natomiast następny. Można działać na punkty "matka-syn" położone na jednym meridianie lub na punkt "matka" na meridianie "matka" oraz punkt "syn", na meridianie "syn". Pewne punkty nakłuwa się z uzyskaniem kropli krwi na skórze po wyciągnięciu igły. Metoda ta ma na celu umożliwić płynny przepływ Qi, usunąć zastoje i gorąco. Ma  zastosowanie w zespołach gorąca, chorobach gorączkowych, przy omdleniach oraz w obrzękach obwodowych.

Poszczególne efekty terapeutyczne mają różne działania ogólne.

Wzmacnianie (igły i moxa) zwiększają odporność organizmu, wzmacniają Yin, Yang, krew i Qi; przeciwwskazane są, gdy czynniki patologiczne są bardzo intensywne lub nie do końca wyeliminowane oraz w zespołach nadmiaru.

Osłabianie ma na celu rozproszenie czynników patologicznych, usunięcie zastojów; przeciwwskazane w zespołach niedoboru. Ogrzewanie ma usunąć zastój z meridianów, odżywić Yang Qi, stosuje się je w zespołach zimna; przeciwwskazane są w zespołach gorąca i niedoborze Yin. Oczyszczaniem usuwa się patologiczne gorąco (wykorzystuje się metody osłabiania, czasem ze skrwawieniem), np. w omdleniu.

Unoszenie (techniki wzmacniania i moxa) ma na celu unieść "opadnięte Yang" i opadnięte narządy. Opuszczanie ma zastosowanie w opanowywaniu Yang i odwracaniu kierunku zbuntowanego Qi.

Elektropunktura i elektroakupunktura

Pewną modyfikacją tradycyjnego zabiegu akupunktury jest przepuszczenie przez wkłute igły prądu elektrycznego (elektroakupunktura) bądź bezpośrednie działanie na punkty akupunkturowe prądu elektrycznego przy użyciu specjalnych stymulatorów (elektropunktura). Najczęściej do tego celu używany jest prąd przemienny o natężeniu 10-500 mA i napięciu nieprzekraczającym 5 V (mniej więcej taka jest różnica potencjałów między wnętrzem i powierzchnią skóry).

W celu uzyskania efektu tonizującego częstotliwość impulsów powinna zawierać się w przedziale 6-10 Hz; zabiegi takie mają zastosowanie w niedowładach i porażeniach.

Efekt sedatywny uzyskuje się przez działanie prądem o częstotliwości 15-60 Hz; stosuje się je w ostrych bólach.

Generatory impulsów mają różną liczbę wyjść. Podobnie jak w tradycyjnych zabiegach, także tutaj wybiera się punkty lokalne i odległe. W przypadku zastosowania prądu stałego ważne jest podłączenie wkłutych igieł do odpowiednich biegunów. Biegun dodatni (anoda) wywiera działanie osłabiające; podłącza się go w miejsce tkanek zmienionych zapalnie, natomiast biegun ujemny (katoda) działa tonizująco; wywiera korzystne działanie na tkanki wymagające pobudzenia.

Termopunktura

W pojęciu termopunktury mieści się ogrzewanie, tzw. przyżeganie i przypalanie punktów akupunkturowych.

W przeszłości stosowano ciepło w celach leczniczych. Silnie rozgrzane ostre przedmioty służyły do ogrzewania tkanek. Ostre stalowe ostrza rozgrzane do białości używano do nacinania zmian chorobowych lub ich przypalania, zastępowały one nóż chirurgiczny, gdyż po ich użyciu występowało mniejsze krwawienie. Przez pewien czas używano także silnie rozgrzany olej do dezynfekcji ran.

W medycynie chińskiej do celów leczenia ciepłem od dawna stosowana jest bylica (Arthemisium moxae). Wg New Edition of Materia Medica zioło to ma czystą naturę Yang, zapobiega zapadaniu się Yang, otwiera 12 meridianów, reguluje Qi i krew, ogrzewa macicę, zatrzymuje krwawienia, oczyszcza śledzionę i żołądek, usuwa zastoje i wilgoć.

W termopunkturze wykorzystuje się stożki lub cygara wykonane ze specjalnie przygotowanej w formie waty "moxy". Można wyróżnić metody bezpośrednią (obecnie ze względów kosmetycznych stosowaną rzadko) oraz pośrednią.

W metodzie bezpośredniej stożki z "moxy" ustawia się na skórze w odpowiednich punktach akupunkturowych. W zależności od stopnia spalenia wywołuje się przypalenie lub tylko oparzenie.

W metodzie pośredniej stosowane są cygara "moxy", jak również stożki "moxy" ustawiane na skórze, a izolowane plastrem imbiru, czosnku lub warstwą soli. Izolacja termiczna ma zapewnić ochronę przed oparzeniem oraz wywrzeć określone działanie.

Podkładkę z imbiru stosuje się w stanach słabości żołądka i śledziony, przy wzdęciach brzucha, w bólach stawów i niedoborze Yang, czosnek natomiast w przypadku czyraków i owrzodzeń skóry, ukąszeń owadów i w gruźlicy.

Przygrzewanie przez izolację z soli stosuje się na punkt GRP₈ w przypadkach bólu brzucha, biegunki, zabezpieczając Yang przed zapadaniem się. Za pomocą cygar z "moxy" wykonuje się ogrzewanie punktów z pewnej odległości. W trakcie zabiegu pacjent powinien odczuwać wrażenie przyjemnego ciepła rozchodzącego się wzdłuż meridianu. Połączeniem termo- i akupunktury jest "moxa" na wkłutej igle. Gdy uzyska się odczucie przepływu Qi, zapala się nałożony na koniec rękojeści zwitek "moxy". Technikę tę stosuje się w zespołach zimna.

W użyciu są także specjalne pudełka o podstawie prostokąta z dnem z siatki metalowej, na które po ich odwróceniu układa się watę "moxy" i zapala. Służą one do ogrzewania jednocześnie większej ilości punktów na meridianie, np. pęcherza moczowego. Do przeciwwskazań tej metody można zaliczyć choroby przebiegające z gorączką i zespoły nadmiaru. Ostrożnie należy stosować "moxę" w okolicach dużych naczyń, twarzy i owłosionej skóry głowy. Najczęstszym powikłaniem są oparzenia, które należy leczyć aseptycznie.

Bańki

Leczenie podciśnieniem jest także starą metodą. W dawnych czasach używano wydrążonych w środku rogów do ewakuacji ropy (tzw. terapia rogiem). Wcześniej także zauważono korzystny wpływ podciśnienia w chorobach górnych dróg oddechowych i zespołach bólowych kręgosłupa.

Podciśnienie, które wytwarza się w bańce (przez usunięcie z niej powietrza płomieniem lub wyssaniem) wywołuje zassanie skóry i tkanek leżących poniżej oraz lokalne przekrwienie, obrzęk tkanek i drobne wynaczynienia. Działanie to przypomina stosowaną obecnie rzadko autohemoterapię, czyli podanie domięśniowe kilku mililitrów własnej krwi pacjenta pobranej uprzednio z jego naczynia krwionośnego.

Terapia podciśnieniem ma na celu ułatwić swobodne krążenie Qi, rozproszenie czynników patologicznych takich jak wilgoć i zimno, zmniejszenie obrzęków i bólu. Ma zastosowanie głównie w syndromach bi wywołanych przez wiatr i wilgoć. Obecnie w użyciu są różnej wielkości bańki szklane stosowane w metodzie gorącej oraz bańki bambusowe. W metodzie zimnej stosowane są bańki, w których podciśnienie uzyskuje się przez wyssanie powietrza gruszką, zamocowaną na szczycie bańki lub przy użyciu pompki.

Technika zabiegu

Na umytą i natłuszczoną skórę pacjenta ustawia się bańki. Powietrze z wnętrza bańki usuwa się przez wypalenie namoczonej w spirytusie waty, przyklejonej do ścianki bańki bądź nawiniętej na patyk. Bańkę pozostawia się na różnie długi okres czasu nieruchomo bądź wykonuje się masaż, przesuwając przyssaną do skóry bańką.

Pewną modyfikacją terapii bańkami jest ustawianie dużej bańki nad wkłutą igłą. Zdejmowanie baniek odbywa się poprzez uciśnięcie skóry przy brzegu bańki.

Przeciwwskazania do tej metody obejmują zmiany ropne, owrzodzenia skóry, wysoka gorączka, w ciąży okolica krzyżowo-lędźwiowa, skaza krwotoczna. Powstałe po terapii wybroczyny resorbują się zwykle w ciągu kilku dni do kilku tygodni.

Bibliografia:

Z. Garnuszewski. Renesans Akupunktury, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1988.
Z Garnuszewski. Akupunktura we współczesnej medycynie T 1-2, Amber 1997.
Shi Xue-Min & Zhang Meng-Chen. A Chinese-English Dictionary of Acupuncture & Moxibustion, Huaxia Publishing House 1998.
J. R. Worsley. Traditional Acupuncture T 2, The College of Traditional Acupuncture, U.K. Royal Leamington Spa, 1990.
J. R. Worsley. Traditional Diagnosis, The College of Traditional Acupuncture, U.K. Royal Leamington Spa, 1990.